En büyük uçurumun, yoksulluğun kuşaktan kuşağa aktarılmasında en büyük faktör olan eğitim alanında olması, sorunun boyutlarını iyice artırıyor.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bölgesel hanehalkı tüketim harcaması istatistikleri, bölgeler arası eşitsizliğin boyutunu bir kez daha ortaya koydu. TÜİK bu konuda yayınladığı bültende tüketim kalemlerinin her bölge içindeki paylarına ve bölgelerin temel tüketim kalemlerinden aldığı paya yer veriyor. Tüketimden bölgelerin aldığı pay, bölgelerin toplam tüketim miktarlarının toplam tüketim miktarı içindeki payına göre hesaplanıyor. Bu hesaplama bölgeler arası eşitsizlik hakkında bir fikir vermekle birlikte bölgelerin nüfus farklılıklarını hesaba katmadığı için eşitsizliğin boyutunu tam olarak anlatmıyor. Bölgelerin nüfusunu ve hanehalkı sayılarını hesaba katarsak eşitsizliğin boyutu iyice ortaya çıkıyor.
TÜİK’in hesapladığı Türkiye’deki tüketim harcamasının temel kalemlere göre toplam miktarı ile bölgelerin bu kalemlerden aldığı pay verilerini kullanarak her bölgedeki tüketimi miktar olarak hesapladık. Daha sonra bölgelerin yıl ortası nüfusu ve hanehalkı sayılarına dayanarak bölgelerin kişi başına ve hane başına tüketim miktarlarını hesapladık.
Ortaya çıkan tablo şöyle:
- 2024 yılında Türkiye’de ortalama hane başına aylık tüketim harcaması 46 bin 250 TL, kişi başına tüketim ise 14 bin 385 TL oldu.
- 26 bölgeli Düzey-2 coğrafi bölge sınıflaması içinde kişi başına tüketimin en yüksek olduğu bölge 19 bin 544 TL ile TR32 (Aydın, Denizli, Muğla) oldu. İstanbul miktar olarak toplam tüketimde en fazla paya sahip gözükmesine karşın, kişi başına tüketimde az farkla da olsa ikinci sırada yer aldı. İstanbul’da kişi başına tüketim 19 bin 506 TL oldu.
- Kişi başına tüketimin en az olduğu bölge ise aylık ortalama 5 bin 435 TL ile TRC2 (Şanlıurfa, Diyarbakır) bölgesi oldu. TR32 bölgesinde kişi başına tüketim Türkiye ortalamasının yüzde 36 üstüne çıkarken TRC2 bölgesine kişi başına tüketim düzeyi Türkiye ortalamasının ancak yüzde 37,8’i kadar oldu.
- Şanlıurfa, Diyarbakır bölgesi, sadece toplam tüketim açısından değil gıda başta olmak üzere 13 temel tüketim kaleminin 8’inde kişi başına tüketimin en düşük olduğu bölge. TRC2 bölgesi gıda, alkollü içkiler ve tütün ürünleri, ulaştırma, bilgi ve iletişim, eğitim, lokanta ve konaklama, sigorta ve finansal hizmetler ile kişisel bakım ve diğer mal ve hizmetler kalemlerinde kişi başına tüketimin en düşük olduğu bölge. Bu haliyle yoksulluğun en sert ve yaygın yaşandığı illerin Şanlıurfa ve Diyarbakır olduğu görülüyor.
- Hane başına toplam tüketim harcamasında aylık ortalama 62 bin 984 TL ile İstanbul birinci sırada yer alıyor. TRC2 bölgesi kişi başına tüketimde olduğu gibi hane başına tüketimde de 24 bin 125 TL ile son sırada yer alıyor. Şanlıurfa-Diyarbakır bölgesi gıda, alkollü içkiler ve tütün ürünleri, ulaştırma, eğitim, lokanta ve konaklama, sigorta ve finansal hizmetler ile kişisel bakım ve diğer mal ve hizmetler kalemlerinde kişi başına tüketimin en düşük olduğu bölge durumunda. TRC2 bölgesi 13 temel tüketim kaleminin 7’sinde hane başına tüketim miktarının en düşük olduğu bölge.
- Kişi başına tüketim miktarlarında en düşük ve en yüksek tüketim yapan bölgeler arasındaki farkların boyutu, bölgeler arası eşitsizliğin derinliğini ortaya koyuyor. Gıdada 222 kat, giyim ve ayakkabıda 2,67 kat, bilgi ve iletişimde 2,81 kat olan bu fark, temel zorunlu tüketim kalemlerinin dışına çıkınca çok uçurum boyutuna varıyor. Fark mobilya ve ev gereçlerinde 4,17 kat, kira ve konut harcamalarında 5,25 kat, kişisel bakım ve diğer mal ve hizmetlerde 5,34 kat, sigara ve alkole 6,82 kat, sağlıkta 8 kat, eğlence, spor ve kültür harcamalarında 9,78 kat, lokanta ve konaklamada 14,51 kat, sigorta ve finansal hizmetlerde 16,73 kat, eğitimde 26,4 kat düzeyine çıkıyor.
- En büyük uçurumun, yoksulluğun kuşaktan kuşağa aktarılmasında en büyük faktör olan eğitim alanında olması, sorunun boyutlarını iyice artırıyor. TÜİK verilerine göre Şanlıurfa-Diyarbakır bölgesinde kişi başına eğitim harcaması ayda sadece 17,8 TL. Hane başına eğitim harcaması ise aya 79 TL’den ibaret. Şanlıurfa-Diyarbakır bölgesinde kişi başına eğitim harcaması Türkiye ortalamasının sadece yüzde 7,8’i kadar. Buna karşın eğitim harcamasının en yüksek olduğu İstanbul’da kişi başına harcama Türkiye ortalamasının 2 katından da fazla.
- Bu farklar, bölgelerin ortalama tüketim miktarına göre hesaplanmış farklar. Bölgelerin kendi içindeki gelir dağılımındaki eşitsizlikleri de hesaba katarsak, eşitsizliğin boyutunun kat kat yüksek olduğu açık.
