✓ Bu grafik çok şey söylüyor!
✓ Faizi olmadık zamanda indirmenin enflasyonla mücadeleye katkı şöyle dursun nasıl tam ters yönde etki yaptığını zaten yıllardır yaşıyoruz.
✓ Faizdeki indirimin Hazine'nin faiz yükünü nasıl artırdığına ilişkin veriler de yavaş yavaş ortaya çıkıyordu ve geçmişle olan fark bu yıl çok somut olarak gözlenir oldu.
Bir nereden nereye daha... Bu kez konu Hazine’nin iç borç ödemesi, özellikle de faiz ödemesi. Peş peşe rekorlar kırılıyor.
Nisanda 237,1 milyar lirayla iç borç faizinde şimdiye kadarki aylık en yüksek ödeme gerçekleştirilmişti.
Bu kez hazirandaki ödemeyle nisandaki tutar da aşıldı. Hazine haziran ayında tam 242,4 milyar lira tutarında iç borç faizi ödedi.
2025’in ilk yarısındaki faiz ödemesi 905 milyar lirayı buldu. Yalnızca iç borç ve yalnızca faiz! Geçen yılın aynı dönemindeki 427 milyar liralık ödemeye göre yüzde 100’ün üstünde bir artış söz konusu.
“Ama enflasyon var, Türk parası bazında artış sağlıklı bir gösterge değil” denilebilir; doğru... O yüzden faiz ödemesine asıl döviz cinsinden bakmak gerek.
AYLIK 3-4 MİLYARDAN 242 MİLYARA...
Enflasyonist bir ortamda Hazine’nin iç borç faiz ödemesine Türk parası cinsinden bakmanın nasıl anlamsız kaldığına ilişkin en tipik örnek herhalde şu olur:
Hazine, 2003’ten 2018’e kadar yıllık bazda 35-50 milyar lira arası faiz ödedi. Bu aylık ortalama ödemenin 3-4 milyar lira olduğu anlamına gelir. Şimdi ise bu haziranda aylık ödeme tam 242,4 milyar liraya çıktı. Bu artışın önemli bir kısmı ödenen faiz tutarındaki gerçek artışsa, bir kısmı da enflasyon. İşte o yüzden kıyaslamayı döviz cinsinden yapmak gerekir.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın web sayfasında iç borç ödemesine ilişkin veriler 2003 yılına kadar geri gidiyor. 2003 yılından bu yılın haziran ayı sonuna kadar olan tutarları Türk parası cinsinden kıyaslamak biraz önce de ifade ettiğim gibi tabii ki pek anlamlı değil.
Yapılacak olan belli. İç borç faiz ödemesini dolar cinsinden takip etmek...
AYLIK 4 MİLYAR DOLAR FAİZ
Yapılan ödemeyi ilgili yılların ortalama kurunu dikkate alarak dolara çevirdim. Bu yılın ödemesi altı aylık olduğu için geçmişin yıllık ödemesiyle sağlıklı bir kıyaslama yapabilmek için de aylık ortalama ödeme tutarlarını buldum.
Sonuç grafikte ve ibret verici... Hazine iç borç faizi için aylık ortalama bazda en yüksek ödemeyi bu yıl yapmış durumda. Bu yılın ocak-haziran dönemindeki aylık ortalama ödeme tam 4 milyar dolar. Geçen yılın ortalamasındaki ödeme 2,4 milyar dolar.
Zaten grafikte çok dikkat çeken dört dönem görüyoruz.
Birinci dönem; 2003-2010 dönemi... Aylık ortalama iç borç ödemesi 2,5 milyar dolar civarında. Kur-enflasyon dengesi makul düzeyde.
İkinci dönem; 2011- 2017 dönemi... İç borç ödemesi Türk parası cinsinden bile artmak bir yana düştü ya da yatay seyretti. Dövizdeki artış da dikkate alınınca dolar cinsinden ödeme giderek geriledi.
Üçüncü dönem; 2018-2022 dönemi... 2018 yılındaki iç borç faiz ödemesi yalnızca 50 milyar lira ve bu tutar 2004 yılındaki 48 milyar lirayla neredeyse eşit. Tutarın böylesine düşük olmasının etkisiyle o yıl 4,81 olan yıl ortalaması dolar kuruna göre aylık ortalama bazda yalnızca 869 milyon dolar faiz ödendi. Aylık bir milyar dolar bile değil. Ama 2019 ile birlikte iç borç faizindeki ödeme tutarı hızla artmaya başladı. Ancak 2021 faiz indirimi sürecinden sonra dolar ertesi yıl 2021’e göre çok artınca (yüzde 86), 2022’deki ortalama ödeme TL bazında yüzde 72 artmasına rağmen dolar bazlı ödeme geriledi.
Dördüncü dönem; 2023- 2025 dönemi... 2021’de başlatılan faiz indirimi “meyvesini” vermeye başladı. 2023’ten itibaren iç borç faiz yükü her yıl adeta katlanarak arttı. 2022 ortalamasında 1 milyar dolara kadar inen aylık iç borç faiz ödemesi, bu dönemde dövizdeki artış da sınırlı kalınca 2023’te 1,5 milyar doları, 2024’te 2,4 milyar doları ve nihayet bu yıl 4 milyar doları buldu.
FAİZ ANAPARA ÖDEMESİNİ GEÇTİ
İç borç faiz ödemesi, yıllıklandırılmış bazda ilk kez geçen yıl anapara ödemesini geçmişti, bu eğilim bu yıl da sürüyor.
Anapara-faiz kıyaslaması için tutarları dövize çevirmeye tabii ki gerek yok. Geçen yılın tümünde 715 milyar lira anapara ödemesine karşılık 961 milyar lira faiz ödenmişti.
Bu yıl ise anapara ödemesi çok düşük kaldı. Altı ayda 283 milyar lira anapara, 905 milyar lira da faiz ödemesi gerçekleştirildi.
