Anayasamızın 61’inci maddesinde sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler sayılmıştır. Madde hükmü aşağıda olduğu gibidir.
“Devlet harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle malül ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar.
Devlet, engellilerin korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirler alır.
Yaşlılar,Devletçe korunur. Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir.
Devlet, korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması için her türlü tedbiri alır.
Bu amaçlarla gerekli teşkilat ve tesisleri kurar veya kurdurur.”
Anayasamızın 61’inci maddesi ile engellilerin hayat standartlarının iyileştirilmesi ve geliştirilmesi anayasal güvence altına alınarak; Devletin, engellilerin korunmaları ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirler alacağı ve bu amaçlarla gerekli teşkilat ve tesisler kuracağı veya kurulmasını sağlayacağı hüküm altına alınmıştır.
Bu kapsamda, engelli vatandaşların içinde bulunduğu zor koşulların giderilmesine katkıda bulunmak, sosyal ve ekonomik hayata katılımlarını kolaylaştırmak ve engelliler ile engelli olmayanlar arasındaki rekabet eşitsizliğini gidermek amacıyla vergi mevzuatında çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. Gelir Vergisi Kanunu’nun 31’inci maddesi hükmü bu amaca hizmet etmektedir. Hazine ve Maliye Bakanlığı(Gelir İdaresi Başkanlığı)engellilerin indirim haklarından yararlanmayı kolaylaştırmak amacıyla rehber hazırlamış ve İnternet Sitesinde yayınlamıştır.
Diğer taraftan, ilgili mevzuatta yapılan düzenlemeler ile yurt içinden satın alma veya yurt dışından ithal edilmek suretiyle engelliler tarafından edinilen motorlu taşıtlar için bazı şartlarla vergi avantajları sağlanmıştır. Ayrıca, Emlak Vergisi Kanunu’na göre tek meskeni olan malul ve engellilere indirimli vergi oranı uygulanmaktadır.
Bu gün yazımızda engellilere Gelir Vergisi Kanunu ile sağlanan engellilik indirimi konusunu ele alacağız.
Engellilik İndiriminden yararlanacak kişiler
Gelir Vergisi Kanunu’nda,31 ve 36’ncı maddede düzenlenen engellilik indiriminden aşağıda sayılan kişiler yararlanabilir;
- Engelli ücretliler,
- Bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunan ücretliler,
- Engelli serbest meslek erbabı,
- Bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunan serbest meslek erbabı, gelir vergisi matrahlarının hesaplanmasında engellilik indiriminden yararlanabilmektedir.
Engellilik İndiriminin Mahiyeti
Gelir Vergisi Kanunu’nun 31’inci maddesine göre; çalışma gücünün asgari %80’ini kaybetmiş bulunanlar birinci derece engelli, asgari %60’ını kaybetmiş bulunanlar ikinci derece engelli, asgari %40’ını kaybetmiş bulunanlar ise üçüncü derece engelli sayılmaktadır.
Buna göre, engellilik indirimi, çalışma gücü kaybı olanların ücret ve/veya serbest meslek kazançlarına, girecekleri derecelere göre belirlenen miktarda indirimin uygulanmasıdır.
Engellilik indiriminde rapor alınması gereği
Elde ettikleri ücret veya serbest meslek kazançlarına uygulanacak indirim tutarının belirlenmesi amacıyla engellilik derecesinin belirlenmesi için yetkili hastanelerden rapor alınması gerekmektedir.
Sağlık Bakanlığı’na bağlı yetkili hastanelerce düzenlenen ve Merkez Sağlık Kurulunca değerlendirilerek çalışma gücünün en az %40’ını kaybetmiş olduğu karara bağlanan engelli sağlık kurulu raporları, vergi indirimi uygulamasında dikkate alınmaktadır.
Engellilerden başvuruları sırasında 2007 yılı ve sonraki tarihlerde ilgili yönetmeliğe uygun olarak düzenlenmiş raporlarının mevcut olduğunu beyan edenlerin bu raporları da Merkez Sağlık Kurulunca değerlendirilmek üzere kabul edilmektedir.
Başka amaçlarla alınmış raporların engellilik indiriminde geçerliliği
İşe girmek, engelli kimlik kartı almak, sosyal yardımlardan faydalanmak gibi değişik amaçlarla alınan ve Merkez Sağlık Kurulunca değerlendirilmemiş engelli sağlık kurulu raporlarına istinaden engellilik indiriminden yararlanılması mümkün değildir.
Ancak, engellilik indiriminden yararlanmak isteyen vatandaşların diğer kurumların sevki sonucu aldıkları raporlar (rapor aslı veya noter tasdikli örneği ya da raporu düzenlemiş olan hastanece tasdikli örneği) ilgili yönetmelik hükümlerine ve ekinde yer alan engelli sağlık kurulu raporu formatına uygun olmaları durumunda engellilik indirimi yönünden de geçerli olup, bu raporlarla yapılacak engellilik indiriminden yararlanma başvurularının kabul edilmesi ve bu raporların Merkez Sağlık Kurulunca yapılması gereken değerlendirmeye sunulması mümkündür.
Öte yandan, verilen raporun uygun olmadığını düşünen engellilerin, engelli Sağlık Kurulu Raporuna itiraz etmek imkanı da mevcuttur. İtiraz ilgili kurullarca değerlendirilip sonuca bağlanmaktadır.
Engelli sağlık kurulu raporuna; engellinin kendisi, velisi, vasisi veya raporu isteyen kurum tarafından itiraz edilebilir. İlgililer itiraz dilekçesi ve ilk engelli sağlık kurulu raporunun tasdikli bir örneği ile birlikte, bulunduğu ilin sağlık müdürlüğüne başvurur.
Bakmakla yükümlü olunan kişiler kimler olabilir?
Engelli kişinin tabi olduğu çalışma mevzuatı veya bağlı olduğu sosyal güvenlik mevzuatına göre hizmet erbabının bakmakla yükümlü olduğu kişiler, engellilik vergi indirimi uygulaması yönünden de bakmakla yükümlü sayılmışlardır.
Öte yandan, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 3.üncü maddesinin 10 numaralı fıkrasına göre, bakmakla yükümlü olduğu kişi;
- 18 yaşından küçük çocuklar,
- Lisede eğitimine devam eden ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nda belirtilen aday çıraklık ve çıraklık eğitimi ile işletmelerde mesleki eğitim görmesi halinde 20 yaşını aşmamış kişiler,
- Üniversite eğitimine devam eden ve 25 yaşını aşmamış kişiler,
- Herhangi bir yerde çalışmayan yani herhangi bir sosyal güvencesi olmayan eşler,
- SGK tarafından tespit edilmiş, engelli olan çocuklar yaş sınırı olmadan bakmakla yükümlü olunan kişileri,
- Geçiminin genel sağlık sigortalısı tarafından sağlandığı ilgili Kurumca belirlenen kriterlere göre tespit edilen kişinin anne ve babasını, ifade etmektedir.
Engellilik İndirimi Tutarları ve Vergi Avantajı
2025 yılında elde edilecek ücret gelirlerinde dikkate alınacak engellilik indirimi aylık tutarları şöyledir: Birinci derece engelliler için (Çalışma gücünün asgari %80’ini kaybetmiş olanlar), İkinci derece engelliler için (Çalışma gücünün asgari %60’ını kaybetmiş olanlar) ,Üçüncü derece engelliler için (Çalışma gücünün asgari %40’ını kaybetmiş olanlar) sırasıyla, 9.900 TL 5.700 TL 2.400 TL dır.
Ücretli kişinin kendisi engelli ise engellilik indirimi tutarı gelir vergisi kesintisi yapılırken ücret matrahından indirilerek uygulanır. Bu indirimden bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunan hizmet erbabı da yararlanır.
Ancak Gelir Vergisi Kanununun 36’ncı maddesine göre dar mükellefiyete tabi kimseler hakkında bu indirim uygulanmayacaktır.
Bu tutarlar, engelli ücretlilerde ve bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunan ücretlilerde aylık gelir vergisi matrahından indirilir.
İndirimin sağladığı vergi avantajları birinci derece engelli için aylık 1.485 lira yıllık 17.820 liradır. İkinci derece engelliler için aylık 855 lira yıllık 10.260 liradır. Üçüncü derece için tutarlar aylık 360 lira yıllık4.320 liradır.
Aylık ve yıllık vergi avantajı, Gelir Vergisi Kanunu’nun 103. üncü maddesinde yer alan vergi tarifesinin ilk dilimine ait %15 oranı esas alınarak hesaplanmıştır.
Serbest meslek faaliyetinde bulunan engelliler ile bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunan serbest meslek erbabının beyan edilecek yıllık gelirlerinden yukarıda aylık olarak belirlenen tutarlar yıllık olarak hesaplanarak indirilir.
Ücret gelirlerini yıllık beyanname ile beyan eden ve bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunan hizmet erbabı, Gelir Vergisi Kanunu’nun 31’inci maddesinde yer alan esaslara göre hesaplanan engellilik indiriminden yararlanabilecektir. Ancak, yıl içinde ücret matrahından indirim konusu yapılan engellilik indirimi tutarının ikinci kez yıllık beyannamede indirim konusu yapılması mümkün değildir.
2025 yılında elde edilen ücret gelirlerinin yıllık beyanname ile beyanında dikkate alınacak engellilik indirimi yıllık tutarları sırayla 118.800 TL 68.400 TL 28.8000 liradır.
Engellilik indiriminden yararlanmak için başvuru
Engellilik indiriminden yararlanmak isteyen engelliler idarece istenen belgelerle birlikte Defterdarlıklara, Bağımsız Vergi Dairesi bulunan ilçelerde Vergi Dairesi Müdürlüğüne, Vergi Dairesi bulunmayan ilçelerde ise Mal müdürlüklerine bir dilekçe ile başvuracaklardır
İşyerini Değiştiren Ücretlilerce Bildirim Gereği
Herhangi bir şekilde işyerini değiştiren ücretlilerin daha önce işlem tesis ettirdikleri müdürlüklere yeni iş yerlerinin adreslerini bildirerek buradan yeni işyerlerine hitaben yazı almaları yeterli olacaktır. Bu engellilerin yeniden rapor almalarına gerek yoktur. Bulundukları il sınırları dışına giden ücretliler de aynı şekilde hareket edebileceklerdir.
Engellilik İndiriminin Uygulamasında Özellik Gösteren Durumlar
- Ücretlinin çalıştığı bakanlık ve bu bakanlığa bağlı olarak kurulan döner sermayeden aldığı ek ödemeler ile maaş ödemelerinin tek işverenden alınan ücret olarak değerlendirilmesi ve bakmakla yükümlü olduğu çocuğunun rahatsızlığı nedeniyle faydalanması gereken engellilik indiriminin ek ödemeler ile maaş ödemelerine ilişkin ücretler toplamına uygulanması gerekmektedir.
- Ücretlilere yapılan ilave ödeme ve ikramiye ödemeleri, Gelir Vergisi Kanunu’nun 61. inci maddesi hükmü gereğince ücret olarak değerlendirileceğinden, söz konusu ücret ödemelerinin hizmet erbabının asıl ücretine dâhil edilerek engellilik derecesine uygun engellilik indirimi tutarlarının indirim konusu yapılması gerekmektedir.
- Ücret geliri elde edenlerin bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunması halinde, bu kişiler dolayısıyla engellilik indiriminden faydalanması mümkün bulunmaktadır.
- Şirket ortağı ve yönetim kurulu üyesi olan bir kimsenin şirketten yapılan huzur hakkı ödemeleri ücret niteliğinde olduğundan bu ödemelere engellilik indirimi uygulanacağı tabiidir.
Ancak, kurumların idare meclisi başkan ve üyelerine verilen kar payları, menkul sermaye iradı olarak değerlendirileceğinden, sermaye payı oranında dağıtılan kar payına engellilik indiriminin uygulanması mümkün değildir.
- Gerçek usulde ticari faaliyette bulunanların engellilik indiriminden faydalanması mümkün bulunmamaktadır.
- Emekli olarak işten ayrıldıktan sonra işyerinde tekrar çalışmaya başlayanlara yapılan ve gelir vergisi tevkifatına tabi olan ücretlere engellilik indirimi uygulanması mümkündür.
- Aylık dönemler itibariyle yapılan ücret ödemelerinin vergilendirilmesi sırasında, engellilik indiriminin aylık ücret matrahını aşan kısmı için herhangi bir vergi iadesi yapılması mümkün değildir.
- Bankaların idari kararı sonucu, tek taraflı iradesi doğrultusunda banka emeklilerine yılda bir defa karşılıksız olarak yapılan kuruluş ikramiyesinin, Gelir Vergisi Kanunu’nun 2. nci maddesinde yer alan gelirin unsurları kapsamında değerlendirilmediğinden bu ödeme nedeniyle engellilik indiriminden yararlanılması mümkün bulunmamaktadır.
