HÜSEYİN GÖKÇE/ANKARA
Reel sektöre yönelik; veri analizi, ekonomik raporlama, sektörel analiz ve emtia analizleri yapan Finera, küresel sanayi emtialarının 2026 yılı görünümünü EKONOMİ gazetesi için analiz etti. Analizde emtia piyasalarının Eylül ayından itibaren yeni bir stres testi altına girdiği belirtilerken, stratejik risklerin artmaya devam ettiği kaydedildi.
Çalışmada stratejik riski artırmaya devam eden unsurlar; jeopolitik korumacılığın yükselişi, beklenmedik büyük ölçekli arz şokları ve yeşil dönüşümün yapısal talep gücü olarak sıralandı.
“Jeopolitik Fırtına ve Yeşil Dönüşümün Kavşağında Küresel Sanayi Emtialarının 2026 Görünümü” başlığıyla hazırlanan çalışmada, bu faktörlerin yarattığı yeni normalin, 2026- 2027 yıllarına yönelik stratejileri temelden farklılaştırdığı aktarıldı. Bu noktada tedarik zinciri yöneticileri ve sanayiciler için sadece maliyet optimizasyonu değil, risk yönetimi ve stratejik esnekliğin de öncelik haline geldiğinin altı çizildi.
Finera raporunda yer alan beklentiler şöyle:
Reuters ve Bloomberg’in Eylül sonu raporlarına yansıyan gelişmeler, bu üç dinamiğin aynı anda piyasada baskı oluşturduğunu teyit ediyor. Özellikle bakırda Grasberg vakası, demir cevherinde Simandou belirsizliği ve Avrupa Birliği’nin (AB) koruyucu gümrük tarifeleri ile Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (CBAM) gibi regülasyonlar, küresel metal ticaret haritasını yeniden çiziyor.
1. Tedarikteki kritik kırılmalar: Grasberg’in bakır şoku ve Simandou’nun zamansal riski
Sanayi emtiaları piyasası, 2025 son çeyreğinde, tek bir operasyonel aksaklığın bile küresel fiyatları ne kadar sarsabileceğini bir kez daha tecrübe etti.
1.1. Bakırın kırılgan arzı: Grasberg Vakası
Eylül 2025’in en kritik tedarik olayı, küresel bakır üretiminin yaklaşık %3’ünü sağlayan Endonezya’daki Freeport-McMoRan’a ait Grasberg madeninde meydana gelen büyük toprak kayması ve ardından ilan edilen force majeure( mücbir sebep) oldu.
Grasberg’in tam kapasiteye dönüşünün 2027’ye kadar uzaması riski, piyasada 2026 yılı boyunca kronik bir bakır açığı ihtimalini canlı tutuyor. Bakır, modern yeşil teknolojilerin (EV’ler, şebekeler) en önemli girdilerinden biri. Bu nedenle Grasberg’de yaşanan arz kırılması yeşil dönüşümün maliyetini ve hızını da doğrudan etkileyecektir.
1.2. Demir cevherinde Simandou’nun kritik zamanlaması
Bakırın arz sıkışıklığına karşın, demir cevheri piyasasının orta vadeli dinamikleri, Batı Afrika’daki devasa Simandou projesinin gidişatına bağlı. Gine’deki bu mega proje, tam kapasiteye ulaştığında yıllık yaklaşık 120 milyon ton yüksek kaliteli demir cevheri arz ederek piyasada önemli bir fazlalık yaratma potansiyeline sahip. Ancak, Sim- Fer’in Kasım 2025’te yapmayı planladığı ilk sevkiyat hedefi, sahada yaşanan iş kazaları ve operasyonel zorluklar nedeniyle risk altında. Ağustos 2025’te meydana gelen ölümcül iş kazası nedeniyle üretimin geçici olarak durdurulması, projenin sadece lojistik ve altyapı zorluklarıyla değil, aynı zamanda güvenlik ve yönetişim riskleriyle de mücadele ettiğini gösterdi.
2. Ticarette korumacılık dalgası: AB’nin çifte baskısı
Arz cephesindeki operasyonel riskler devam ederken, ticaret politikaları emtia akışlarını yeniden bölüyor ve küresel fiyat dengesini bozuyor. Bölgesel farklılaşmalar 2026-2027 döneminin temel ticaret eğilimini değiştirecek gibi görünüyor.
2.1. AB’nin anti-damping kalkanı ve yüksek tarifeler
Avrupa Birliği, yerel üreticilerini Çin kaynaklı aşırı kapasite ve ucuz ithalattan korumak amacıyla radikal adımlar atıyor. Ekim 2025 başından bu yana atılan adımlar AB Komisyonu’nun çelik ithalatında kotaları yarıya indirme ve kota üstü ithalata %50’ye varan ek vergiler uygulama planlarını gösteriyor. Bu, küresel çelik ticaretini ciddi şekilde segmentlere ayıracak ve Avrupa iç piyasasında fiyatları dış pazarlardan ayrıştırarak Avrupalı üreticilere kısa vadeli bir koruma sağlayacaktır.
2.2. CBAM’ın devreye girişi ve karbon maliyetinin fiyatlara yansıması
Korumacılığın ikinci ve daha yapısal ayağı CBAM’dır (Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması). 1 Ocak 2026 itibarıyla kesin fazı başlayacak olan CBAM, demir-çelik, alüminyum, çimento, gübre, elektrik ve hidrojeni kapsıyor. Bu mekanizma, karbon yoğun üretim yapan ülkelerden gelen metallerin maliyetini AB ETS (Emisyon Ticaret Sistemi) fiyatlarıyla dengeleyerek, AB’ye ithal edilen ürünlere karbon fiyatı uygulayacak.
Bu düzenlemenin ilk aşamada ton başına $20–30 USD (alternatif senaryolarda €/ton CO2 civarında seyretmesi bekleniyor) civarında bir maliyet yansıması beklenmektedir.
Metal özelinde derinlemesine analiz ve 2026–2027 fiyat tahminleri
2.3. bakır: yeşil dönüşümün en stratejik metali
Grasberg’deki üretim kaybı (Goldman Sachs’a göre 2026 arz artışını düşürdü), küresel arz baskısını artırıyor. Bakırın kısa vadeli hareketleri, Grasberg’in toparlanma hızı ve Çin’in konsantre alımlarını sürdürüp sürdürmeyeceği ile yakından bağlantılı. The Economist’in 2025 sonu tahmini bandında 10.000$ bandında olsa da, Grasberg benzeri aksaklıkların devamı ve faiz indirim beklentileri 2026 projeksiyonlarını yukarı çekecektir. Şiddetli arz daralması senaryosunda, bakırın 2026’da $11.000– 13.000 $ aralığını test etmesi ihmal edilemeyecek bir olasılık.
2.4. Alüminyum: Enerji yoğunluğunun ve CBAM’ın odağında
Alüminyum, birincil üretiminin yüksek enerji yoğunluğu nedeniyle CBAM’dan en çok etkilenecek metallerden biridir. AB’nin ve ABD’nin uyguladığı tarifeler (ABD’nin Çin alüminyumuna uyguladığı yüksek tarifeler) küresel tedarik zincirini yeniden bölgelendiriyor. CBAM’ın doğrudan emisyonlara odaklanması (şimdilik dolaylı emisyonları hariç tutması), üretim tesislerinin enerji kaynağının (yenilenebilir enerji) önemini artırıyor.
2.5. Çelik ve demir cevheri: Kapasite fazlası ve koruma savaşları
OECD’ye göre küresel çelik kapasite fazlasının 2027’ye kadar 721 milyon tona ulaşması bekleniyor ve bu durum çelik fiyatları üzerinde yapısal bir baskı oluşturuyor. AB’nin %50’ye varan ek vergi planları ve kota indirimleri, ticaret akışlarını ciddi şekilde sarsacak. Demir cevheri cephesinde ise Simandou’nun başarısız veya gecikmeli başlangıcı fiyatları yukarı çekse de, uzun vadede (Simandou devreye girerse) fiyatlar üzerindeki aşağı yönlü baskı artacaktır. Çelik fiyatları 2025’te düşüş eğilimi gösterse de, 2026–2027 döneminde Çin’deki olası üretim kısıtlamaları ve AB’nin korumacı önlemleri, bölgesel fiyatların toparlanmasına neden olabilir. Demir cevheri fiyatlarında 2026 sonu piyasa tahmini seviyesinde 97$ seviyesinde olsa da, Simandou’nun projesinin faaliyete geçmesi halinde fiyat projeksiyonlarının aşağı yönlü revize edilme ihtimali çok yüksektir.
“ŞİRKETLER MALİYET AZALTMA YERİNE DAYANIKLILIĞA ODAKLANMALI”
3. 2026–2027 stratejik planı: Dayanıklılık ve yeşil rekabet avantajı
Bu çok boyutlu risk ortamında, sanayiciler ve tedarikçiler son derece dikkatli olmaları gerekmektedir. Önümüzdeki süreçte stratejik yol haritası, yalnızca maliyet azaltma yerine dayanıklılık ve adaptasyonu merkeze almalıdır.
3.1. Tedarik zinciri ve operasyonel dayanıklılık
● Coğrafi Çeşitlendirme (3+ Kuralı): Grasberg ve Cobre Panama gibi aksaklıkların küresel arzın %4- 5’ini anında yok etme kapasitesi göz önüne alındığında, bakır konsantresi, alüminyum külçe ve demir cevheri gibi kritik hammaddeler için üçten fazla coğrafi bölgeye dayalı tedarik hattı zorunludur. Tek bir büyük kaynağa bağımlılık büyük bir operasyonel risk haline gelmiştir.
● Sözleşme ve Hukuksal Risk Yönetimi: Uluslararası alım-satım kontratlarında force majeure (mücbir sebep) maddeleri, regülasyon kaynaklı ek maliyetler (tarife/ CBAM) ve gecikme cezaları (Simandou lojistik belirsizliği için) detaylıca düzenlenmelidir. 3.2. Finansal Korunma ve Sermaye Yönetimi
● Gelişmiş Fiyat Hedge Mekanizmaları: Fiyatlardaki ani sıçramalara (Grasberg etkisi) ve bölgesel ayrışmalara karşı koruma sağlamak için yalnızca temel vadeli kontratlar değil, aynı zamanda opsiyonlar ve yapılandırılmış finansal ürünler kullanılarak fiyat riskine karşı pozisyon alınmalıdır.
● Güvenlik Stoğu Optimizasyonu: Lojistik akışların (özellikle Asya- Avrupa hattında) gümrük süreçleri ve yeni tarifeler nedeniyle uzayacağı beklentisiyle, kritik bileşenlerde güvenlik stoğu seviyeleri yeniden belirlenmelidir.
3.3. Yeşil Dönüşüm: Maliyetten Avantaja Geçiş
● Yatırımların Hızlanması: 2026’da AB’de karbon düzenlemesi CBAM tam olarak devreye girdiğinde, geleneksel yüksek fırın üretimi karbon yoğunluğu nedeniyle rekabet dezavantajı yaşayacak. Bu nedenle şirketler, hurda çelik ve düşük karbonlu demir kullanarak üretim yapan Elektrik Ark Ocağı (EAF) ve doğal gaz veya hidrojenle doğrudan demir üretimi sağlayan Doğrudan İndirgenmiş Demir (DRI) teknolojilerine yatırım yapmayı hızlandırmalıdır.
● Karbon Ayak İzi Raporlaması: 1 Ocak 2026 itibarıyla CBAM raporlamalarını doğru ve zamanında yapamayan tedarikçiler AB ithalatçıları tarafından dışlanacaktır.
