Türkiye dış borçta yeni bir eşiği de geride bıraktı. Merkez Bankası verilerine göre, mart ayı itibarıyla bir yılda vadesi dolacak dış borçta 200 milyar dolar sınırı ilk kez aşıldı. Marttan itibaren bir yıllık dönemde tam 203 milyar 330 milyon dolar dış borcun vadesi doluyor.
“Vadesi dolan dış borç” kavramını “ödenmesi gereken dış borç” olarak da okumak mümkün. Ama teorik bir ödemeden söz edildiğini vurgulamak gerekiyor. Borcun içinde öyle kalemler var ki, bu aslında bir yükümlülük ve ancak karşı taraf, yani alıcı talep ettiği takdirde bir borçtan söz edebiliriz.
Örneğin döviz tevdiat hesapları. Bir yıllık dönemde vadesi dolacak 203.3 milyar dolarlık borcun 21.7 milyar doları yurt dışında yerleşiklerin döviz tevdiat hesabı. Bu tutar bankanın yükümlülüğü, yani borcu. Ama bu hesap sahipleri paralarını istemediği sürece bunun ödenmesi gerekmiyor.
Dolayısıyla 203.3 milyar dolar bir yıl içinde vadesi dolacak borç; ama bunun tümünün ödenmesi söz konusu değil. Ne var ki para borç verenin, ister ister; dolayısıyla bu tutar için “bir yılda ödenmesi gereken borç” tanımı da çok yanlış değil.
Rezervle kıyaslamak için
Vadesi bir yıl içinde dolacak borç ya da bir yıl içinde ödenmesi gereken borç, sahip olunan rezervle kıyaslama yapılabilmesi, rezervin yeterli olup olmadığının anlaşılabilmesi için oluşturulan bir veri seti...
Ama rezervin yeterliliği konusunda bir kıyaslama yapılabilmesi için eldeki net rezervin bizdeki gibi negatif olmaması gerekiyor. Bizim artı rezervimiz yok ki bir kıyaslama söz konusu olsun.
Giderek artıyor
Türkiye’nin bir yılda ödeyeceği dış borç öyle birden bire 200 milyar dolar sınırına ulaşmış değil tabii ki. Çok uzun zamandır gelecek bir yıllık dönemde ödenmesi gereken borç 170-190 milyar dolar arasında salınıyor. 2011-2012’de bu tutar daha da düşüktü ve 130-140 milyar dolar civarındaydı.
İşte bu yıl martta ilk kez 200 milyar sınırının üstüne çıkıldı. Bu tutar tümüyle kısa vadeli borcu göstermiyor. Vadesi daha uzun olmakla birlikte ödemesi bir yıl içinde gelecek borçlar da bu 203 milyar dolara dahil.
Tümü kamunun borcu değil
Mart ayı itibarıyla önümüzdeki bir yılda ödenecek ya da diğer bir ifadeyle vadesi dolacak 203.3 milyar dolarlık dış borcun tabii ki tümü kamuya ait değil.
Borcun 39.2 milyar dolarını Merkez Bankası ödeyecek.
Hazine ve Maliye Bakanlığı yurt dışında ihraç ettiği eurobondlar için 3.8 milyarlık ödeme yapacak.
Bankaların borcu 89 milyar dolar. Bu tutarın 34 milyarı kredilerden, 21.7 milyarı döviz tevdiat hesaplarından, 16.9 milyarı banka mevduatından, 16.5 milyar doları da TL cinsi mevduattan oluşuyor.
Vadesi bir yıl içinde dolacak diğer sektörlere ait borç ise 71.1 milyar dolar düzeyinde.
Borç Türkiye’nin borcu!
Şimdi yukarıdaki dağılıma bakıp "Merkez Bankası ve Maliye Bakanlığı’nın borcu azmış, varsın borcu çok olan bankalar ve şirketler düşünsün” diyen kuşkusuz çıkacaktır.
Keşke öyle olsa, keşke o kadar basit olsa!
Yurt dışına olan borç, sonuçta kamuya dert...
O ödemeyi yapmak durumunda olan ister banka, ister şirket; dövizi nereden bulacak? Elinde TL banka banka gezecek, olmadı piyasadan toplamaya çalışacak ve bir döviz talebi doğuracak.
O döviz talebi sonuçta dönüp dolaşıp Merkez Bankası’na ulaşacak.
Merkez Bankası ne yapacak; “Döviz hesaplarınızı azaltın” diye bankaların boğazını biraz daha sıkacak, bankalar da nefesleri kesilmesin diye KKM’yi daha cazip hale getirmeye çalışacak.
Merkez Bankası’na bu yetmez! İhracatçının dövizine belki daha fazla oranda el koyacak. İhracatçıya ayrıca reeskont kredisi kullandırıp döviz elde etmeye çalışacak.
Bunlar da yetmeyecek, yetmiyor da zaten... O zaman daha fazla swap anlaşması yapılmaya çalışılacak.
Son dönemdeki artışın nedeni
Vadesi bir yıl içinde dolacak dış borç tutarının 2022'den itibaren arttığı dikkati çekiyor. Bu durum grafikte çok somut olarak gözleniyor.
2021 sonunda 172 milyar dolar olan vadesi bir yıl içinde dolacak dış borç belirgin bir artışla işte son olarak bu yıl martta 203.3 milyar dolara ulaştı.
Geçen yılbaşından bu yılın mart ayına kadar geçen on beş ayda ortaya çıkan bu artışın önemli bir bölümü Merkez Bankası’nın borcundan kaynaklanıyor. Merkez Bankası’na ait vadesi bir yılın altındaki borç tutarı 2021 sonunda 26 milyar dolardı, bu tutar mart ayı sonunda 39 milyarı aştı. Hani son dönemde swap peşinde koşup kaynak yaratmaya çalışıyoruz ya ve bu şekilde bulunan döviz genellikle kısa vadeli ya, işte sonuç!
