Tarım ve Orman Bakanlığı Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü, portakal, limon, mandalina, greyfurt gibi turunçgil(narenciye) ürünlerinin “yeşillenme hastalığı” tehdidi ile karşı karşıya olduğunu, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde görülen hastalığın Türkiye’ye girmesi durumunda bu ürünlerde üretimin tamamen bitebileceği uyarısında bulundu.
Tarım ve Orman Bakanlığı turunçgillerde görülen en tehlikeli hastalık olarak bilinen “yeşillenme hastalığı” ile ilgili kapsamlı bir rapor hazırladı. Raporda, hastalığın Türkiye’ye girmesi durumunda turunçgil üretiminin tamamen bitebileceği vurgusu yapıldı. Ticaret Bakanlığı ise ihracatçı birliklerine gönderdiği yazıda tarım ve Orman bakanlığı’nın raporunu da paylaşarak uyarıda bulundu. Özellikle Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nden yapılacak narenciye ve enginar ithalatına dikkat çekilerek yolcu beraberinde bu ürünlerin ülkeye girmesine kesinlikle izin verilmeyeceği ifade edildi. İthalatta belirlenen kurallara uyulmazsa hastalığın Türkiye’ye taşınma riskine dikkat çekildi.
“Hastalık ülkeye girerse turunçgil ihracatı biter, ithalatçı oluruz” endişesi
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Kuzey Kıbrıs’a gönderdiği uzman ekibin hazırladığı yeşillenme hastalığı ile ilgili rapor çok ürkütücü. Rapora göre, turunçgillerde yeşillenme hastalığının Türkiye’ye girmesi halinde üretimin tamamen bitebileceği ve turunçgillerde ihracatçı olan Türkiye’nin ithalatçı konumuna düşebileceği ifade edildi.
Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Adana Biyolojik Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Antalya Zirai Karantina Müdürlüğü, Mersin Zirai Karantina Müdürlüğünden uzmanlar 2-6 Ocak tarihlerinde Kuzey Kıbrıs’a giderek Lefkoşe, Gazi Magosa, Girne, Güzelyurt’ta incelemelerde bulundu. Gıda ve Kontrol Genel Müdür Yardımcısı Doç.Dr. Yunus Bayram’ın başkanlığındaki uzman heyet Kıbrıs’ta incelemele ve görüşmelerinden sonra kapsamlı bir rapor yayınladı.
Turunçgillerde görülen en önemli hastalık
Gıda ve Kontrol Genel Müdür Vekili Dr. Ersin Dilber, Genel Müdür Yardımcısı Doç. Dr.Yunus Bayram, Adana Biyolojik Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürü Dr. Miraç Yayla, İnspektör Çetin Sarı ve İnspektör Şerafettin Doğan imzasıyla yayınlanan raporda Kıbrıs’taki gözlem ve incelemeler hakkında özetle şu bilgilere yer verildi: “Ülkemizde bulunmayan ve Bitki Karantinası Yönetmeliği EK-1 A listesinde yer alan dünya turunçgil yetiştiriciliğinin en önemli hastalıklarından biri olarak nitelenen ve mücadelesi bulunmayan Turunçgil Yeşillenme Hastalığı (Candidatus liberibacter)'nın vektörü olan Asya Turunçgil Pisillidi’nin bulaşıklık durumu, zarar şekli, mücadelesi ve alınabilecek karantina tedbirleri hakkında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanı Sayın Hüseyin Çavuş Kelle, Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Bakanlık Müdürü Reşat Değirmenci, Tarım Dairesi Müdürü Ercan Akerzurumlu ve Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürü Cem Karaca ile Lefkoşa Büyükelçiliği Kalkınma ve Ekonomik İşbirliği Ofisi Koordinatörü Ömer Cihan ve diğer kamu ve özel sektör temsilcileri ile görüşülmüştür.
Saha çalışmaları kapsamında enginar ve narenciye alanları, paketleme tesisleri, Girne, Gazi Magosa, Güzelyurt karantina kontrol noktaları ve araştırma istasyonları ziyaret edilmiş, üretici ve ihracatçılar ile görüşülmüştür. Ayrıca yapılan çalışmalar ve alınması gereken karantina önlemleri hakkında kalkınma ofisi koordinatörlüğü ve sayın bakan ve bakanlık yetkilileri ile durum değerlendirmesi yapılmıştır.”
Zararlı böcek Kıbrıs’ta görüldü
Türkiye’den Kıbrıs’a giden heyet saha çalışmalarından sonra 5 Ocak Cuma günü Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakam Hüseyin Çavuş Kelle ile görüştü. Bu görüşmede Bakan Hüseyin Çavuş Kelle, kendileri açısından enginar ihracatının önemine değinerek, ürünün hasat zamanı olduğunu, enginarın ihracatında kolaylık sağlanmasının gerektiğini söyledi. Ayrıca, Türkiye’nin narenciye üretiminin de önemli olduğunu ve her iki tarafın da olumsuz etkilenmemesi gerektiği bu yüzden bu teknik heyetin görüşlerinin önemli olduğunu vurguladı.
Hastalık 10 milyon kişinin geçimini etkiler
Türk tarafı heyetine başkanlık eden Gıda ve Kontrol Genel Müdür Yardımcısı Doç. Dr.Yunus Bayram, Türkiye’de 2,5 milyon ailenin narenciye üretimi yaptığını, yaklaşık 10 milyon kişinin bu üretimden yakından etkilendiğini,söz konusu zararlı böceğin Kıbrıs'ta görüldüğünü ve Kıbrıs tarafı teknik ekibinin de bunu teyit ettiğini ve bu zararlının Türkiye'ye bulaşması durumunda narenciye üretiminin durma noktasına gelme riski ile karşı karşıya geleceğini belirtti. Ayrıca konukçusu olmazsa bile bu böceğin başka ürün veya yollarla taşınabileceğini bildiren Bayram, Dünya Bitki Koruma Birliği Konvensiyonu (IPPC) standartlarına göre bitki materyallerinin topraklı, saplı, yapraklı girişlerine izin verilmediğini, bu uygulamanın tüm dünyada kabul edildiğini,bu nedenle enginar bitkisinin yapraklı ve saplı gelmesinin riskli olduğunu dökme enginar ve narenciye ürünlerinin gelmesi durumunda bu riskin daha da yüksek olacağını bu yüzden bazı karantina tedbirlerinin alınmasının kaçınılmaz olduğunu belirtti.
Kıbrıs gerekli önlemleri alacağı sözünü verdi
Yapılan görüşmede Kıbrıs Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakam Hüseyin Çavuş Kelle karantina tedbirlerine azami riayet edileceğini ve bu konuda gerekli hazırlık ve alt yapı çalışmalarının ivedilikle tamamlanacağını, limandan fumigasyon yapılan alanda kamera sisteminin kurulması ve tüm eksikliklerin bir an evvel giderilmesi talimatını yetkililere vererek karantina tedbirleri konusunda hassasiyet göstereceklerini bildirdi. Bakan Hüseyin Çavuş Kelle, her iki tarafın da olumsuz etkilenmemesi ve Türkiye’nin özellikle bitkisel üretiminin zarar görmemesi için birlikte çalışma ve tedbirlere uyma konusunda mutabık oldukları belirtti.
Kurallara uyulmazsa ürünler içeri sokulmayacak
Görüşmede, Türkiye’ye gelecek olan ürünlerin sıkı denetleneceği ve her hangi bir karantina tedbiri eksikliği görülen ürünlerin yurda alınmayacağı ve iade edileceği gerek re-export gerekse yurtiçi tüketim amacıyla gönderilen enginar ve narenciye ürünlerine ait tüm sevkiyatların fümige edilerek ve tüm tedbirlere riayet edilerek ihraç edilmesi gerektiği vurgulandı.
Türkiye’nin 5,3 milyon ton turunçgil üretimi risk altında
Hazırlanan raporun sonuç bölümünde şu bilgilere yer verildi: “Ülkemizin yıllık 5 milyon 362 bin 612 ton turunçgil üretimi bulunmaktadır (TÜİK, 2022). Turunçgillerde yıkıma neden olan bu hastalığın vektörü aracılığıyla ülkemize yayılmasının turunçgil üretimini yüzde 40 oranında azaltabileceği, üretimde oluşacak bu azalma nedeniyle üreticinin ürünü ekonomik bulmayarak tamamen terk edebileceği ve bu durumdan yaklaşık 10 milyon insanın doğrudan veya dolaylı bir şekilde etkileneceği ve ülkemizin turunçgil ihraç eden ülke konumundan turunçgil ithal eden ülke konumuna gelebileceği göz önünde bulundurarak ve tüm riskler dikkate alınarak olası tüm tedbirler alınması gerekmektedir. Ayrıca Kıbrıs adası bahse konu zararlı ile bulaşık olup, bulaşıklığın etkisinin 1-2 yıl içerisinde şiddetini arttırması, hatta iklim koşullarına göre yeşillenme hastalığının da bulunabilme olasılığı beklenmektedir.
Bu nedenle aşağıda yer alan sonuç ve öneriler hem heyetimizin ortak kararı hem de Kıbrıs heyeti ile kapanış toplantısında görüşülerek ve mutabık kalınarak hazırlanmıştır. Enginar ve narenciye ithalatının sağlıklı yapılabilmesi için aşağıda belirtilen hususlara azami derecede riayet edilmesi zorunluluk arz etmektedir.”
Kıbrıs’tan narenciye ve enginar ithalatında uyulacak kurallar
Yeşillenme hastalığı ile mücadele ve Türkiye’nin Kuzey Kıbrıs’tan ithal edeceği veya re-export edeceği narenciye ve enginar için uygulanması zorunlu kurallar özetle şöyle:
-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinde zararlının baskı altına alabilmesi için hobi bahçeleri dahil topluca kimyasal mücadelenin yapılması, zararlının baskı altına alabilmesi için zaman kaybetmeden biyolojik mücadelenin başlatılması ve bunun için seraların hızlıca tamamlanması, alt yapı ve teknik eleman desteğinin arttırılması.
- Biyolojik mücadele çalışmaları, ilaç denemeleri ve zararlının biyolojisi ile mücadelesi çalışmalarını yürütmek üzere bir araştırma heyetinin Türkiye’den ihtiyaca göre belli dönemlerde görevlendirilmesi,
- Narenciye ve enginar ihracatı öncesi tüm araçların fumige(ilaçlanması) edilmesi ve fumigasyon işlemlerinin yer aldığı fumigasyon belgesinin ve havalandırma bilgilerinin her sevkiyatta yer alması.
- Narenciye ve enginar ihracatı için her bir araç başına birer Bitki Sağlık Sertifikası(BSS) olmak üzere ayrı ayrı sertifika düzenlenmes.i
- Narenciye ürünlerinin tamamının sap ve yapraklardan arındırılmış, ayıklanmış, işlenmiş, mumyalanmış, paketlenmiş ve ambalajlanmış olarak hazırlanıp ülkemize veya 3. ülkelere re-export edilmesi durumunda bile her bir tır için fümigasyon işleminin yapılması.
- Diğer limanlarda alt yapı çalışmaları tamamlanıncaya kadar tüm ihracat işlemlerinin sadece Gazi Magosa limanından yapılması,
- Türkiye’ye gelen ürünlerde her hangi bir karantina etmeni görülmesi veya karantina ihlalleri durumunda ürünlerin iade edilmesi,
- Asya Turunçgil Psillidi’nm narenciye meyvesi üzerindeki yumurta ve larva dönemlerinde öldürücü dozunun belirlenmesi ve işlemiş ve paketlenmiş meyve üzerindeki fitotoksitesinin belirlenmesi için narenciye de yapılacak olan fümigasyon işlemleri hakkında ayrıntılı bir çalışma yapılması,
- Asya Turunçgil Psillidi’nin mayıs ayı sonrası artan popülasyonla birlikte yaş sebze ve meyve ticareti, insan ve/veya araç hareketliliği ile ülkemize bulaşması büyük olasılıktır. Bu nedenle, ivedilikle bir mücadele programının oluşturulması, yaş sebze ve meyve ticaretinde gerekli tüm önlemlerin alınması, havaalanlarında gerekli karantina önlemlerinin uygulanması uçaklarda ve gemilerde bilgilendirme anonslarıyla beraberinde yaş sebze ve meyve taşımamaları konusunda yolcuların uyarılması,
- Ayrıca narenciye ve diğer ürünleri toplamak için Türkiye'den giden işçilerin ve araçların üstünde de taşınma riskinden dolayı gerekli önlemlerin alınması, tulum ile çalışması ve yolculuk esansında bu tulumların çıkarılması,
- Zararlının ülkemize bulaşmasını önlemek için hem sınır kapılarında hem de Kıbrıs tarafında sıkı tedbirler uygulanması.
- Narenciye aşı gözü, fidan gibi anaç materyallerinin ihracatına izin verilmemesi.
- Bahse konu tedbirler koşuluyla enginar ve narenciye ihracatına izin verilmesi uygun görülmüştür.
Yeşillenme hastalığı nedir?
Turunçgil yeşillenme hastalığı, turunçgil alanlarında veya ülkeler arasında vektör böceklerle veya enfekteli aşıgözü kaynağıyla taşınmaktadır. Psillidlerin uzak mesafelere uçabilmeleri veya uluslararası ticaret sırasında meyvelerde bulunması ile uzak ülkelere taşınabilmeleri söz konusudur. Hastalık anaca bakmaksızın portakal, mandarin ve greyfurtlarda oldukça etkilidir. Bunun yanında limon, kaba limon, turunç ve küçük meyveli laymlarda hastalıktan etkilenmektedir
