İşsizlik sigortası, işini kaybeden sigortalı çalışanların geçici gelir kaybını telafi etmeyi amaçlayan önemli bir sosyal güvenlik mekanizmasıdır.
4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu çerçevesinde sağlanan işsizlik ödeneği, işsiz kalan bireylerin ekonomik açıdan korunmasına katkı sağlarken, aynı zamanda işgücü piyasasında istihdamın sürdürülebilirliğini desteklemektedir.
Ancak, ödeneğin alınmaya devam edilebilmesi belirli şartlara bağlıdır. İşsizlik ödeneğinin kesilmesi veya durdurulması, esasen sigortalı işsizin iş almaya hazır olup olmadığı, gelir getirici bir işte çalışıp çalışmadığı veya sosyal güvenlik kapsamındaki değişikliklere göre belirlenmektedir.
İşsizlik ödeneğinin kesilmesini ve durulmasını gerektiren haller
İşsizlik ödeneği, kanunda belirtilen azami süreler aşılmamak kaydıyla işsiz kalan kişiye düzenli olarak ödenirken bazı hallerde tamamen kesilmektedir.
Kesilme, ödeneğin bir daha ödenmemesi ve hak sahibinin kalan süreden de yararlanamaması anlamına gelmektedir.
Kesilmeden farklı olarak, bazı durumlarda da işsizlik ödeneği sadece durdurulmaktadır. Yani kişi, durdurma sebebinin ortadan kalkmasından sonra kalan süre için ödenek almaya devam edebilmektedir.
İşsizlik ödeneğinin kesilmesine veya durdurulmasına yol açan durumlar aşağıda özet olarak belirtilmiştir.
1-Yeniden çalışmaya başlama
İşsizlik ödeneği alan kişinin, SGK kayıtlarından 5510 sayılı Kanun’un 4/a (SSK), 4/b (Bağ-Kur) ve 4/c (Emekli Sandığı) kapsamında çalıştığının tespit edilmesi halinde işsizlik ödeneği kesilmektedir.
Örneğin; işsizlik ödeneği alan kişinin zorunlu 4/a (SSK) sigortalılığı kapsamında (tüm sigorta kollarına tabi olma, sosyal güvenlik destek primine tabi olma, 5/g kapsamında çalışma, Ek-5 Tarım, Ek-6 Ticari Araç, Ek-6 Sanatçı, İntörn öğrenci, Ek-9 Ev Hizmetleri, Banka ve Sigorta Sandığı vd.) çalışmaya başlaması durumunda işsizlik ödeneği kesilmektedir.
Yine, işsizlik ödeneği alan kişinin 4/b (Bağ-Kur) sigortalılığı kapsamına girecek şekilde (mahalle muhtarı, vergi mükellefi, şirket ortağı, jokey ve antrenörler, avukat ve noterler vd.) çalışması durumunda işsizlik ödeneği kesilmektedir.
Aynı, şekilde işsizlik ödeneği almakta iken 4/c (Emekli Sandığı) sigortalılığı kapsamında çalışmaya başlayan kişilerin işsizlik ödenekleri kesilmektedir.
Diğer taraftan, isteğe bağlı sigortalı olarak SGK’ya prim ödenmesi “gelir getirici faaliyet” olarak değerlendirilmediğinden işsizlik ödeneği kesilmemektedir.
2-Kayıt dışı çalışma
Çalışma hayatını denetleme ve inceleme yetkisine sahip müfettiş ve denetmenlerce veya kamu idarelerinin denetim elemanları tarafından yapılan denetimlerde işsizlik ödeneği aldığı dönemde kayıt dışı olarak çalıştığı tespit edilenlerin işsizlik ödenekleri “gelir getirici işte çalıştığı” gerekçesiyle kesilmektedir.
3-Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması
İşsizlik ödeneği, aktif işgücüne katılması beklenen kişiler için düzenlenmiştir. Bu nedenle işsizlik ödeneği almakta iken yaşlılık aylığı bağlananların ödeneği emeklilik tarihinden itibaren kesilmektedir.
Buna karşın, herhangi bir Sosyal Güvenlik Kurumundan yaşlılık aylığı dışında gelir alanların ödenekleri kesilmemektedir.
4-Kanuna aykırı ödeme alındığının tespiti
Eğer işsizlik ödeneği, hileli beyanlar, sahte belgeler veya gerçeğe aykırı bilgiler verilerek alınmışsa hem ödenek kesilmekte hem de yapılan ödemeler yasal faiziyle geri alınmaktadır. Bu durumda ayrıca cezai yaptırımlar da söz konusu olabilmektedir.
5-Askerlik görevi
Muvazzaf (zorunlu) askerlik görevine başlayanların ödeneği, “askerlik” gerekçesiyle kesilmekte, askerlik görevi sonunda İş-Kur’a başvurdukları tarih itibarıyla tekrar başlatılmaktadır.
6-Şartlı salıverilme ve denetimli serbestlik
Şartlı salıverilme ya da denetimli serbestlik kapsamında, herhangi bir kamu kuruluşunda kamuya yararlı bir işte çalıştırılması şeklinde infazına karar verilen kişiler iş almaya hazır olmadıkları için zorunlu iş gördükleri süre boyunca işsizlik sigortası hizmetlerinden yararlanamamaktadırlar. Bu nedenle, ilgililerin ödenekleri “iş almaya hazır olmama” gerekçesiyle kesilmektedir. Ancak, ilgililerin çalıştırılma süresi tam zamanlı değilse (part-time, yarım zamanlı vb.) ilgililerin işsizlik ödenekleri ödenmektedir.
7-5921 Sayılı Kanun gereği kesme
4447 sayılı Kanun’un 50. maddesi gereği, işsizlik ödeneği aldığı sırada istihdam edilenlerin ödenekleri “5921 sayılı Kanun” kapsamında kesilmekte ve bu durum işverene ve sigortalıya tebliğ edilmektedir.
8-Ölüm
Ödeneğin doğal olarak sona erdiği hallerden biri de hak sahibinin vefatıdır. İşsizlik ödeneği kişiye sıkı sıkıya bağlı bir hak olduğundan mirasçılara intikal etmemektedir.
9-İş-Kur tarafından yapılan çağrılara uymama
İş-Kur tarafından yapılan iş veya kurs davetlerine haklı bir neden olmaksızın icabet etmeyenlerin ödenekleri kesilmektedir.
Ancak;
-Adresine ulaşmayan tebligatlar,
-Sağlık sorunları,
-Mücbir sebepler haklı neden olarak kabul edilmektedir.
10-Önerilen işi kabul etmeme
Sigortalının, mesleğine, eğitimine, sağlık durumuna veya son işine uygun bir iş teklifini reddetmesi halinde ödeneği kesilmektedir.
Ancak, sigortalı işsizin mesleğine uygun son çalıştığı işin ücret veya çalışma koşullarına yakın olmayan bir işte çalıştırılmak istenmesi, işveren tarafından sigortalı işsizin eğitim durumuna, yaşına, cinsiyetine, fizik ve sağlık durumuna uygun olmayan bir işte çalıştırılmak istenmesi, hizmet akdinin çalışma koşulları itibarıyla, iş yasalarında belirlenmiş olan hükümlere aykırı koşullar içermesi, sigortalı işsizin ikamet ettiği yerin belediye mücavir alanı sınırları dışında bir iş olması gibi durumlar haklı reddetme gerekçesi olarak kabul edilmektedir.
11-Eğitim programlarını reddetme veya devam etmeme
Meslek edindirme, geliştirme ya da işbaşı eğitim programlarına haklı bir neden olmaksızın katılmayanların ödenekleri kesilmektedir. Ancak, sağlık raporu, taşınma gibi gerekçeler ise geçerli kabul edilmektedir.
12-Geçici iş göremezlik ödeneği alma hali
SGK’dan geçici iş göremezlik ödeneği almaya hak kazanan (yetkili sağlık kuruluşlarından sağlık raporu alan) sigortalı işsizlerin ödenekleri bu durumların başladığı tarih itibarıyla kesilmekte, bittiği tarihi izleyen gün itibarıyla tekrar başlatılmaktadır.
