Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Yatırım Merkezi ile Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’nın (EBRD) yayınladığı “Türkiye’de Tarım İçin Dijital Teknolojiler Raporu”nun ayrıntılarını dün yazdım. Raporun en önemli bölümlerinden birisi tarım teknolojileri genişlemesindeki zorluklar ve fırsatlar bölümü.
Dijital teknolojilerin, Türkiye'nin daha sürdürülebilir ve dayanıklı tarımsal üretime geçişini sağlamada kritik bir rol oynayabileceği belirtilen Raporda, ele alınması gereken bir dizi kısıtlamaya dikkat çekiliyor. Bu kısıtlamalarla ilgili özetle şu bilgilere yer veriliyor:
Küçük ölçekli işletme kısıtlaması
İlk kısıtlama kümesi ölçekle ilgilidir: Türkiye'deki mahsul ve hayvancılık çiftliklerinin çoğu küçüktür ve bu küçük çiftliklerin çoğu dijital teknolojilere yatırım yapmak için yeterince kârlı değildir. Dahası, birçok mevcut teknolojinin (örneğin uzaktan algılama, değişken oranlı uygulamalar) katma değeri, manuel olarak kolayca denetlenebilen ve sınırlı alan içi heterojenliğe sahip küçük çiftliklerle sınırlıdır. Ayrıca, yalnızca birkaç çiftçi ve tarım işletmesinin erişebildiği belirli donanımlara (örneğin sulama otomasyonu, değişken oranlı teknolojiler, blok zinciri) bağlanması gereken belirli dijital teknolojiler için teknik yol bağımlılıkları da vardır.
Çiftçi yaşı ve teknik okuryazarlık engeli
İkinci bir kısıtlama kümesi, demografik ve kültürel faktörlerle bağlantılı olarak tarımda dijital teknoloji uygulamalarına ilişkin sınırlı farkındalık, bilgi ve becerilerle ilgilidir. Türk çiftçilerin ortalama yaşı 55'in üzerindedir ve teknik okuryazarlık seviyeleri sınırlı kalmaktadır.
Hatta büyük çiftlikler ve tarımsal işletme şirketleri bile AgTech (tarım teknolojileri) konusundaki hızlı değişiklikler göz önüne alındığında, kısmen Türkiye'de uluslararası sağlayıcıların sınırlı varlığı, dil sorunları ve genel olarak AgTech sağlayıcılarının sınırlı saha varlığı nedeniyle mevcut dijital teknolojiler ve sağlayıcılar yelpazesi hakkında bilgi eksikliği yaşamaktadır. "İnsan temas noktalarının" eksikliği ve saha desteği ve satış sonrası hizmetlerin sınırlı kullanılabilirliği daha fazla kısıtlama olarak hareket etmektedir. Çoğu dijital teknoloji, yazılım ve ekipmanı kurmak, kalibre etmek ve çalıştırmak, IoT cihazları veya uzaktan algılama görüntüleri tarafından üretilen verileri analiz etmek ve yorumlamak ve bunları eyleme dönüştürmek için özel beceriler gerektirir. Yukarıda belirtilen faktörlerin birleşimi, kırsal alanlarda dijital uçurum riskini göstermektedir. Ek olarak, AgTech sağlayıcılarının ve kullanıcılarının büyük çoğunluğunun erkek olmasıyla büyük bir cinsiyet farkı gözlemlenmiştir.
Ekonomik koşullar çiftçiyi teknolojiden caydırıyor
Üçüncü kısıtlama, kalite sorunları ve dijital teknolojilere olan güvenle bağlantılıdır. Mevcut AgTech çözümlerine ilişkin kullanıcı geri bildirimleri, teknolojilerin her zaman vaatlerini yerine getirmediğini göstermektedir. Nedenler arasında, özellikle yeni başlayanlar tarafından sınırlı saha testleri, kalibrasyon ve teknoloji doğrulaması yer alır ve bu durum ülkedeki tarımsal ekolojik ve çiftçilik koşullarının çeşitliliğiyle daha da kötüleşir. Diğer nedenler arasında AgTech sağlayıcılarının sınırlı saha varlığı ve AgTech sağlayıcıları (genellikle BT ve mühendislik geçmişine sahip) ile çiftçiler arasındaki kültürel uçurum yer alır. Son olarak, tarım makineleri, ekipmanları veya tarım kimyasallarının aksine, dijital teknolojiler için yerleşik bir test ve kalite güvence mekanizması yoktur. Bu, risk ve "deneme yanılma" yükünü kullanıcılara bırakır ve bu durum, özellikle mevcut ekonomik koşullar altında birçok çiftçiyi caydırabilir.
İthal teknoloji ve yüksek maliyet sorunu
Dördüncü kısıtlama, özellikle ithal edilirse, dijital teknolojilerin yüksek maliyeti ve faydalarıyla ilgili bazı belirsizliklerle ilişkilidir. İlk yatırım maliyetlerine ek olarak, birçok teknoloji ağ bağlantısı vb. maliyetlerine ek olarak periyodik lisans veya abonelik ücretleri gerektirir. Çiftçiler genellikle somut faydalar tam olarak gösterilmediği sürece dijital hizmetler veya ekipmanlar için ödeme yapmaktan çekinirler. Benimsemenin en güçlü itici gücü, komşu çiftçilerin bir teknolojiyi başarılı bir şekilde kullanması ve somut faydalar elde etmesidir. Bu nedenle, teknolojiler daha geniş bir şekilde yayıldıkça ve maliyetler düştükçe, talep ve ödeme isteğinin artması muhtemeldir.
Küçük çiftçilere hizmette iş modeli zorluğu
Son olarak, özel AgTech sağlayıcıları, dijital teknolojiler ve ilgili hizmetler için ödeme yapma konusunda sınırlı isteklilik ve yetenek göz önüne alındığında, küçük çiftçilere hizmet vermelerine olanak tanıyan iş modelleri bulmakta zorlanıyorlar. Şimdiye kadar, çoğu durumda bu hizmetler için kamu kuruluşları veya özel şirketler ödeme yaptı.
Tarım teknolojilerinde fırsatlar ne?
Bu zorluklara rağmen, özellikle ekonomik koşullar istikrara kavuştuğunda, tarımda dijital teknolojilerin kullanımını genişletmek için önemli bir potansiyel olduğuna dikkat çekilen Raporda bu fırsatlar ise özetle şöyle dile getiriliyor:
“İklim değişikliği, artan girdi ve enerji maliyetleri, çevre kirliliği, pestisit kalıntıları, tüketicilerin gıda kalitesi ve güvenlik endişeleri ve gıdanın çevresel ayak izi, tarım teknolojileri temel makro itici güçleri arasındadır. Yüksek değerli meyve bahçeleri ve seralar da dahil olmak üzere ihracat odaklı çiftlikler, tarımsal üretimlerinde niceliksel ve nitel kayıpları önlemek için hastalık ve don erken uyarısı ve izlenebilirliği için AgTech çözümlerini kullanmaya daha isteklidir. Dijital teknolojiler ayrıca Türkiye'nin Yeşil Mutabakat Eylem Planı ve yeşil dönüşüm için Paris Anlaşması kapsamındaki taahhütlerini yerine getirmesinde etkili olabilir.
Nesnelerin interneti cihazları yaygınlaşacak
İncelenen teknolojiler arasında, IoT(nesnelerin interneti) cihazları ve uzaktan algılama uygulamaları kısa ila orta vadede en büyük genişleme potansiyelini göstermektedir. Bu, çiftlik boyutuna ve kullanım durumuna bağlı olarak çiftlik düzeyinde benimseme veya çok çiftlikli kullanım yoluyla olabilir. IoT cihazlarının iklim değişikliğine uyum sağlamayı destekleme, girdi kullanımını azaltma ve çiftlik düzeyinde ve değer zincirleri boyunca yönetimi, izlemeyi ve izlenebilirliği iyileştirme konusunda net ve kanıtlanmış kullanım durumları vardır. Yapay zekayı besleyen veriler ne kadar ayrıntılı ve gerçek zamanlıysa ve algoritmaları besleyen veri miktarı ne kadar büyükse, çiftçilere güvenilir eyleme geçirilebilir tavsiyeler ve karar desteği geliştirmek o kadar kolay olur.
Drone kullanımı nasıl olacak?
Uydu verileri de potansiyeline göre yeterince kullanılmamaktadır. Daha düşük maliyetle daha yüksek çözünürlük mevcut oldukça, kullanım durumlarının aralığı ve hizmet kalitesi artacaktır. Drone tabanlı analizler için, yüksek maliyetler, sınırlı kapsam ve düzenleyici kısıtlamalar nedeniyle pazar potansiyeli daha sınırlı görünüyor. Ancak, çok çiftlikli çözümler drone tabanlı analizlerin kullanımını artırabilir. İlaçlamada, özellikle büyük haşere salgınlarında drone'ların daha net bir rolü vardır. Hassas tarım teknolojilerinin kapsamı da yüksek yatırım maliyetleri ve yukarıda belirtilen ölçek gereksinimleri nedeniyle daha sınırlıdır.
Benzer şekilde, hassas hayvancılık potansiyeli esas olarak orta ve büyük süt çiftlikleriyle sınırlıdır. Otomasyon şu anda modern seralarda kullanılmaktadır. Jeotermal seralar ve yeni tarımsal endüstri bölgeleri, tam otomatik seraların yaygınlaşması için fırsatlar sunmaktadır.”
Daha hızlı ve kapsayıcı dijitalleşme için öneriler
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü Yatırım Merkezi ile Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’nın yayınladığı “Türkiye’de Tarım İçin Dijital Teknolojiler Raporu” nda daha hızlı ve kapsayıcı dijitalleşme için yapılan öneriler ise kamu ve özel sektör açısından ayrı ayrı ele alınıyor.
Raporda, kamu ve özel sektör paydaşlarının Türk tarımının dijital dönüşümünün hızını, kapsayıcılığını ve etkisini artırmasının birkaç yolu olduğu belirtilerek kamu sektörü liderliğindeki müdahalelerle ilgili şu bilgilere yer veriliyor:
1-Çiftçilerin ihtiyaçlarıyla daha iyi uyum sağlamak için, yerel AgTech sağlayıcılarına özel destek planları aracılığıyla sağlam çözümler geliştirme fırsatı verilmelidir.
2- Bu planlar, mevcut sektör bağımsız kuluçka ve hızlandırıcı programlarının ötesinde, tarımın özel ihtiyaçlarını ve zorluklarını ele almalıdır. Ayrıca, sabırlı sermaye biçimindeki karma finans araçları AgTech girişimlerine sunulmalıdır. Bu, akıllı tarım teknolojilerinin ürün geliştirme ve ticarileştirme hızının daha yavaş olmasının üstesinden gelmeye yardımcı olacaktır. Bu tür çabalar, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından sunulan Tech-InvesTR Programı üzerine inşa edilebilir. Ek olarak, tarımsal gıda zincirlerindeki daha küçük çiftliklerin, kadınların ve mikro, küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ'ler) belirli ihtiyaçlarını hedefleyen çözümler sunan AgTech'ler için geliştirme ve etki finansmanı seferber edilebilir ve/veya yeşillendirme, iklim değişikliğinin azaltılması ve adaptasyona önemli katkılarda bulunabilir.
3- Veri paylaşımı ve birlikte çalışabilirlik için veri yönetişim çerçeveleri, protokolleri ve ağları iyileştirilmelidir. Tarım ve Orman Bakanlığı veritabanlarının birlikte çalışabilirliği, veri ambarlarını azaltabilir ve planlama, politika izleme ve çiftçilere yönelik hizmetler için veri kullanımını optimize edebilir.
4- Özel AgTech tedarikçileri arasında, akıllı tarım makineleri, sensör sistemleri ve veri analiz araçları gibi tarımsal uygulamalar için ortak standartlara sahip açık bir birlikte çalışabilirlik ağı, yenilikçi veri odaklı tarımı ilerletmek için bir ekosistemin parçası olarak geliştirilmelidir.
5- Kamu-özel sektör sürekliliğinde, hem kamu hem de özel verileri entegre eden mümkün olan en geniş tarımsal veri depoları, akıllı tarımsal çözümler için araştırma ve inovasyona yeni bir ivme kazandırabilir.
6- Düzenleyiciler açık veri yaklaşımını teşvik etmeli ve veri kalitesi, mülkiyet, paylaşım, gizlilik koruması için standartlar tanımlamalı ve çiftçiler, özel teknoloji sağlayıcıları ve kamu sektörü arasında büyük veriden elde edilen faydaların adil paylaşımı için protokoller belirlemelidir. Çiftçilerin ve diğer tarımsal değer zinciri aktörlerinin dijital çözümlere olan güveni güçlendirilmelidir.
7- Kamu kuruluşlarının kilit personeli de dahil olmak üzere çiftçilerin ve diğer tarımsal değer zinciri paydaşlarının dijital teknolojileri kullanma ve tanıtma yeteneği, farkındalık yaratma ve kapasite geliştirme yoluyla güçlendirilmelidir. Bu, resmi eğitimler, e-öğrenme modülleri, fuarlar ve saha günleri aracılığıyla teknoloji gösterileri ve mevcut ve potansiyel AgTech kullanıcıları arasında yatay bilgi alışverişi gibi çeşitli yollarla elde edilebilir.
Özel sektör liderliğindeki müdahaleler
Raporda özel sektör liderliğinde yapılması gerekenler konusunda şu öneriler yapıldı: “Yeni dijital ürünler, hizmetler ve teslimat mekanizmaları tasarlamak için müşteri merkezli yaklaşımlar uygulanmalıdır. Çiftçiler, çiftçi örgütleri, tarım işletmeleri ve yerel uzantı personeli gibi son kullanıcıları ortak yaratma, saha testi ve ürün geliştirme sürecine dahil etmek, hizmetlerin kullanıcıların ihtiyaçlarına daha iyi yanıt vermesini ve kullanıcı arayüzlerinin anlaşılmasının ve gezinmesinin kolay olmasını sağlayabilir.
Kullanıcılar için ilk oryantasyon eğitimi ve yüz yüze satış sonrası destek hizmetleri, yardım hatları veya botlar aracılığıyla uzaktan teknik desteği tamamlayacak şekilde sağlanmalıdır. Yerel destek ağları ve kalifiye personel, teknoloji gösterileri, ilk kullanıcı eğitimi, teknik destek ve destek sağlayan "insan temas noktaları" olarak olmazsa olmazdır.
Çiftçi örgütleri, tarım odaları, AgTech şirketleri, yerel bayiler ve dağıtımcılar arasındaki yenilikçi ortaklıklar ve iş modelleri kırsal kesimlere erişimi artırabilir. Ortak mülkiyet, paylaşımlı kullanım ve hizmet sağlayıcı modelleri, hassas tarım, drone hizmetleri ve karar destek sistemleri gibi teknolojileri küçük çiftçiler de dahil olmak üzere daha fazla sayıda çiftliğe sunabilir.”
Özetle, “Türkiye’de Tarım İçin Dijital Teknolojiler Raporu” çok kapsamlı bilgiler içeriyor. Bu raporun çok kısa bir özetini paylaştık. Raporun tümünün çok iyi incelenmesi ve çıktılarının herkesim tarafından iyi değerlendirilmesi gerekiyor.
