EVRİM KÜÇÜK
Jeopolitik ve ticaret gerginlikleri tırmandıkça, stratejik olarak nitelenen emtiaları topraklarında barındıran gelişmekte olan ülkeler hammadde üzerindeki kontrollerini artırıyor. Doğal kaynak korumacılığı ivme kazanırken altın, bakır, lityum ve kobalt gibi madenler güç savaşında risk altındaki grupta yer alıyor.
Son 5 yıldır ivme kazanan kaynak kontrolü devam eden ticaret çatışmasında giderek güçleniyor. Maplecroft’un son analizine göre, gümrük vergileri ve bunun piyasalarda yarattığı fiyat dalgalanmaları kobalt, bakır, altın ve lityum gibi kritik mineraller açısından zengin olan gelişmekte olan ülkeleri, kaynakları üzerindeki kontrollerini her zamankinden daha fazla sıkılaştırmaya zorluyor.
47 ülkede 5 yıldır kontroller sıkılaşıyor
Dünya çapında madencilik ve enerji sektörlerindeki ekonomik faaliyetler üzerindeki hükümet kontrolünü ölçen Verisk Maplecroft’un yıllık Kaynak Milliyetçiliği Endeksi’ne (RNI) göre, 17 büyük kritik mineral üreticisi de dahil olmak üzere 47 ülkede, 2020’den bu yana rekor düzeyde risk artışı yaşandı.
En fazla risk oluşturan ülkeler arasında, kamulaştırma, millileştirme ve vergi artışları geçmişi olan büyük petrol ve gaz üreticileri yer alıyor. Venezuela, Rusya, Meksika, Kazakistan ve Irak gibi ülkelerde son beş yılda risk seviyeleri arttı.
Şili ve Peru’da bakıra devlet müdahalesi
Rapora göre küresel bakır üretiminin üçte birinden fazlası artık «yüksek» veya «çok yüksek» riskli ülkelerde gerçekleşiyor; bu oran 2016’da sadece yüzde 17 idi.
Dünyanın ilk ve ikinci büyük bakır üreticisi Şili ve Peru, kaynaklarına yönelik devlet müdahalesini artırıyor.
Altının %18’i yüksek riskli ülkelerden
Altın üretimi kaynak milliyetçiliğine giderek daha fazla maruz kalıyor ve artık üretimin yüzde 18’i yüksek riskli ülkelerden geliyor. Artan istikrarsızlığın bir örnek olarak, Mali hükümeti yakın zamanda Kanada’nın Barrick Gold şirketiyle yaşadığı anlaşmazlıkta üç ton altına el koymuştu.
Teknoloji, havacılık ve tıp endüstrilerindeki kullanımının yanı sıra altın, önemli bir yatırım aracı. ABD, Çin, Rusya, Meksika ve Avustralya gibi bazı önemli üretici ülkelerin jeopolitik rekabet içinde olması altın tedarik zincirini bozabilir.
Lityum ve kobalt piyasasına dikkat
Lityum üretimi, bir avuç ülkede yoğunlaşıyor. Dünya lityum üretiminin yüzde 24’ünü gerçekleştiren Şili, Nisan 2023’te tüm lityum projelerinde devletin çoğunluk hissesine sahip olması gerektiğini duyurmuştu.
Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde (DRC) yoğunlaşan kobalt üretimi de riskli grupta.
Kobalt üretiminin yalnızca yüzde 3.89’u ‘çok yüksek’ riskli bir ülke olarak nitelenen Rusya’da gerçekleşirken, DRC tarafından üretilen yüzde 75,09’u ‘yüksek’ riskli grupta.
Nasıl stratejiler izleniyor?
Kaynak zengini gelişen ülkelerin bazıları devlet kontrolü peşinde koşarken, diğerleri vergi artışları, daha sıkı yerel düzenlemeler ve ekonomilerini hammadde ihracatının dışında çeşitlendirmeyi amaçlayan politikalar uyguluyor. Bu eğilimin artması bekleniyor.
Tedarik zincirleri bozulabilir
Verisk Maplecroft, “Bu ivme devam ederse, yenilenebilir enerji, teknoloji ve savunma endüstrileri için kritik minerallerin tedarikinde kesintiler olası. Tedarik zinciri riskleri maliyetleri artırabilir, inovasyonu yavaşlatabilir ve ulusal güvenlik ve küresel rekabette zaaflar yaratabilir” diyor.
