Maliye ne yapmaya çalışıyor?

“Bize göre Maliye, uzun yıllardır kesintisiz devam eden vergi afları nedeniyle beyan ve ödeme alışkanlığında ortaya çıkan erozyonu gidermeye çalışıyor. Hazine ve Maliye Bakanı Sayın Mehmet Şimşek’in bir önceki Bakanlığı döneminde sayıları 3 binlerden 10 binlere çıkan ve Sayın Bakanın o zaman “Denetim Ordusu” olarak adlandırdığı orduyu kışlasından çıkararak sahaya indirdiğini görüyoruz. Dolayısıyla da Maliye vergi afları nedeniyle ortaya çıkan “incelemesizlik” ve “cezasızlık” algısını ortadan kaldırmaya çalışıyor.”

Düne kadar Hazine ve Maliye Bakanlığı, Vergi Denetim Kurulu faaliyet sonuçlarını, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu gereğince her yıl takip eden yılın Şubat ayı sonuna kadar kamuoyuna İdari Faaliyet Raporu ile açıklardı.

Bu sayede kamuoyu yapılan vergi incelemeleri ve denetimleri konusunda haberdar olurdu.

Şimdi ise neredeyse her Pazar günü Anadolu Ajansı mahreçli bir haberle vergi incelemeleri hakkında toplum bilgi sahibi oluyor.

Devreye alınan yeni dijital denetim araçları ile inceleme sürecinde ekinliği artıran uygulamalar sonucunda tespit edilen vergi kayıp ve kaçakları ile kesilen cezalar medyada yayınlanıyor.

ABD ve diğer gelişmiş ekonomilerde vergi rekortmenleri pek açıklanmazken vergi kaybına yol açan kişilerin ve şirketlerin basınla paylaşılması yaklaşımını biz de sektörel vergi kaçaklarına ilişkin denetim sonuçlarının toplumla paylaşılması yoluyla görüyoruz. Tabi ki buradaki temel hedef, dünyanın her yerinde olduğu gibi, medya yoluyla vergi kayıp ve kaçağında önleyici ve caydırıcı bir etki yaratmaktır.

Yasal düzenlemeler

Son birkaç yılda;

• Uzlaşma müessesesinde yapılan değişiklikle vergi asıllarının uzlaşma kapsamı dışına çıkarılması,
• Serbest meslek kazancı ve ticari kazanç yönünden gelir vergisi mükelleflerinin yılın belirli zamanlarında hasılatları tespit edilerek, beyanları ile tespit edilen hasılatları arasında uyumsuzluk olanların izaha davet edilmesi ve izahı yeterli olmayanlar hakkında vergi tarh edilebilmesi,
• Usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarının artırılması,
• Kayıt dışı faaliyette bulunan mükelleflere artırımlı ceza uygulaması getirilmesi,

şeklindeki düzenlemeler işin yasal yönünü oluşturuyordu.

Kısaca getirilen yeni yasal düzenlemelerin, Maliyenin etkinliğini artırıcı, vergi kaçaklarını ise önleyici yönde, Maliye tarafından talep edilen değişikler olduğunu söyleyebiliriz.

Elektronik vergi incelemesi

Geçen yıl Ankara Ticaret Odası, Vergi Denetim Kurulu (VDK) ve Hacettepe Üniversitesi’nin birlikte düzenlediği, benim de oturum yöneticiliğini yaptığım “Elektronik Vergi İncelemesi” yaklaşmakta olan vergi incelemesi dalgasının ön habercisi gibiydi.

Gerek VDK Başkanı Muhsin Atçı’nın gerekse VDK Başkan Yardımcısı Erhan Selim’in ATO Meclis Salonunu dolduran izleyicilerle paylaştığı bilgiler denetimlerde ve vergi incelemelerinde yeni gelişmeler hakkında önemli ipuçları veriyordu.

Yıllarca Maliye’nin veri toplama ve bunu değerlendirme çalışmalarına tanıklık etmiş  eski bir bürokrat ve  bu konuda “Toplam Kalite Yönetimi ve Türk Vergi İdaresi” başlıklı araştırma ve çözüm modeli kitabının yazarı olarak Panelde “Maliye’nin elinde sayısal ortamda bu kadar çok veri varken, analiz yöntemleri ve donanımsal yapı bu kadar güçlüyken denetimde etkinliği artırmak için şimdi değilse ne zaman?” yorumunu yapmıştım.

Son bir yılda ortaya konan projeler ve sonuçlar

Bu hafta sonu Anadolu Ajansınca verilen habere göre Yüksek Gelir Grupları Gözetim ve Uyum çalışması ile 50 bin mükellefe ulaşılarak 2023-2024 döneminde gelir vergisi beyannamesi vermemiş, potansiyel gelir ve harcama düzeyi ile vergi beyanları uyumsuz mükelleflerce yapılan vergi matrahı artırımı 15 milyar TL olarak gerçekleşmiş durumda.

Geçtiğimiz haftalarda ise yine basının gündemine gelen kısa haberlerde aşağıdaki bilgilere artık sıklıkla rastlamaktayız:

• Vergi müfettişleri yılın ilk yarısında 225,5 milyar lirayla tarihi matrah farkını ortaya çıkardı.
• e-Ticaret sektöründen elde edilip vergisi ödenmeyen 44,5 milyar liralık gelir ortaya çıkarıldı.
• İncelemelerde 895 bin 562 TL e-ticaret işlemi yapan tek bir mükellefin hiç vergi vermediği belirlendi.
• Büyük ölçekli mükellefler vergi inceleme oranı 2024’te %10,9 iken 2025’te (şu aşamada) %27,4’e ulaştı. Orta ölçekli mükelleflerde vergi inceleme oranı %3,6’dan %4,1’e yükselirken küçük ölçekli mükelleflerde inceleme oranı %2,1’den %0,6’a indi.

Şimdi yeni bir döneme giriliyor

2005-2010 yılları arasında Gelir İdaresi Başkanlığında görev yaptığım dönemde, 1 yıl süreyle de 29 ilin Vergi Dairesi Başkanlığına bağlı vergi denetmeni arkadaşlarımızın bağlı olduğu Denetim ve Uyum Yönetimi Daire Başkanlığım sırasındaki tespitlerimden biri, denetim elemanlarının iş yükünün yaklaşık %75’inin halk arasında naylon fatura olarak bilinen sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge incelemelerinden oluştuğuydu.

Vergi Konseyi üyesi olarak 2023 yılında benim de çalışma grubu üyesi olduğum “Vergi Yönetim ve Denetimine İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri”¹ komisyon çalışmasında ulaştığımız sonuç yine aynı düzeyde idi.

Onca elektronik defter ve belge, beyanname ve bildirim uygulamasına ve artan denetim elemanı sayısına rağmen hâlâ iş yükünün %75’i tahsil kabiliyeti düşük olan naylon fatura düzenleyicisi ve kullanıcısı incelemelerinden oluşuyordu.

VDK Başkanlığı’nın geçtiğimiz günlerde geçekleştirdiği “Genel Denetim Politikaları, Sahte Belge İncelemelerinde Yeni Dönem ve Risk Analiz Uygulamaları" konulu webinarda paylaşılan ve YMM Serdar Taşdöken arkadaşımızın özetlediği konular çok yakında vergi dünyasında yerini alacak ve yukarıdaki tespiti değiştirecek gözüküyor:

1. Suç soruşturması ve VUK 160/A maddesi uyarınca organize suçla mücadele
2. İnceleme aşamasında uzlaşma yöntemine geçilmesi
3. SMYB Kullanıcı İncelemelerinde "Kast" Kriterleri Genelgesinin daha sıkı uygulanması (18.4.2022luGenelge)
4. Risk analizine dayalı olarak mükelleften teminat istenmesi prosedürü
5. KURGAN projesi ile mükellefin kuruluş aşamasından itibaren skorlama ile takip edilmesi

Maliye ne yapmaya çalışıyor?

Gelelim başta sorduğumuz sorunun cevabına,

Bize göre Maliye, uzun yıllardır kesintisiz devam eden vergi afları nedeniyle beyan ve ödeme alışkanlığında ortaya çıkan erozyonu gidermeye çalışıyor.

Hazine ve Maliye Bakanı Sayın Mehmet Şimşek’in bir önceki Bakanlığı döneminde sayıları 3 binlerden 10 binlere çıkan ve Sayın Bakanın o zaman “Denetim Ordusu” olarak adlandırdığı orduyu kışlasından çıkararak sahaya indirdiğini görüyoruz.

Dolayısıyla da Maliye vergi afları nedeniyle ortaya çıkan “incelemesizlik” ve “cezasızlık” algısını ortadan kaldırmaya çalışıyor.

Öte yandan Orta Vadeli Programlarda yer alan kayıt dışı ekonomi ile mücadele, doğrudan vergilerin bütçedeki payını artırma ve vergi gelirlerini artırma hedefini gerçekleştirmek için adımlar atılıyor.

Tüm değerli çabalara karşın vergisel yükümlülüklerini titizlikle yerine getiren her girişimcinin vazgeçilmez beklentisi; vergide adaletin ve eşitliğin, incelemede de adaletin ve etkinliğin sağlandığı, her durumda mükellef haklarına hassasiyetle riayet edildiği, vergi kaynaklı haksız rekabetin önlendiği bir ortamda ekonomik faaliyetlerini sürdürmek ve ülkemizin refahına katkı vermeye devam etmektir.

¹Vergi Konseyi’nin Notu: Rapor, GİB’ve VDK’ya gönderilmiş olup bilahare yayımlanması planlanmaktadır.