MERVE YİĞİTCAN
Finansman sorunları ve döviz kurunun baskılanması Türkiye’de üretim maliyetini artırırken, ithalatın hızlanmasına yol açtı. Yüksek enfl asyon sürecinde tüketim talebinin öne çekilmesiyle oluşan tablo da, ithalat artışına destek verdi. TÜİK’in 2018 yılından bu yana düzenli olarak açıkladığı Girişim Özelliklerine Göre Dış Ticaret İstatistikleri, reel sektörde ithalat lehine gelişimi net bir şekilde ortaya koydu. Buna göre, Türkiye’de ihracatçı sayısı 2018-2023 yılları arasında yaklaşık 1,9 katına çıkarken, ithalatçı sayısı 3,7 katına çıktı. 2018 yılında 69 bin civarında seyreden ithalatçı sayısı, geçen yıl 253 bine dayandı. Söz konusu dönemde ihracatçı sayısı ise 76 binlerden 140 bine yaklaştı.
2023 yılında Türkiye’nin ihracatı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 0,6 artarak 255 milyar 777 milyon dolar olurken, ithalatı yüzde 0,5 azalarak 361 milyar 774 milyon dolar olarak gerçekleşmişti. Geçen yıl ihracat yapan firma sayısı bir önceki yıla göre yüzde 22 artarak 114 bin 155’ten 139 bin 349’a çıktı. Aynı yıl ithalat yapan firma sayısı ise 2022’ye göre yüzde 46 artarak 252 bin 908’e ulaştı.
Beş yılda yüzde 265 arttı
Dış ticaret yapan firma verilerinin 2018’den bu yana gelişimine bakıldığında ise özellikle 2021 yılından itibaren ithalat lehine bir tabloyu ortaya çıkıyor. Buna göre, 2018 yılında 76 bin 545 firma ihracat yaparken, 69 bin 296 firma ise ithalat yapmıştı. 2023 yılına gelindiğinde ise ihracat yapan firma sayısı yüzde 82 artarken, ithalat yapan firma sayısının yüzde 265 arttığı görülüyor.
Dış ticarette firma sayısına yönelik denge de ihracat aleyhine bozulduğunu gösteriyor. 2021 yılına kadar Türkiye’de ihracatçı sayısı her zaman ithalatçı sayısından fazla olurken, 2021 yılı itibarıyla tablo tersine döndü. 2021 yılında ithalatçı firma sayısı ile ihracatçı firma sayısı arasındaki fark 1612 olurken, fark 2022 yılında 59 bin 147’ye, 2023’e gelindiğinde ise 113 bin 559’a çıktı; yani oran neredeyse 1’e 2’ye yaklaştı.
Küçükler ithalata koştu
TÜİK verilerine göre, geçen yıl toplam ihracatın değer bazında yüzde 20,2’sini yapan 1-9 kişi çalışanı olan mikro ölçekli girişimler, toplam ihracat yapan girişimlerin yüzde 69,4’ünü oluşturdu. 250’den fazla çalışanı olan büyük firmalar ise değer bazında toplam ihracatın yüzde 43,4’ünü gerçekleştirirken, sayıca toplam ihracat yapan firmaların sadece yüzde 2,1’ini oluşturdu. Çalışan sayısına göre girişimlerin ithalat verilerine bakıldığında ise burada 1-9 çalışanı olan mikro ölçekli firmaların ithalatının her geçen yıl arttığına işaret ediyor. Buna göre, 2018 yılında ithalat yapan firmaların yüzde 57’sinin 1-9 çalışanı bulunurken, 2023 yılına gelindiğinde ithalat yapan firmaların yüzde 83,5’inin 1-9 çalışanı olduğu görülüyor. Çalışan sayısı 250’den fazla olan işletmeler ise 2018’de ithalat yapan firmaların yüzde 3,9’una karşılık gelirken, bu oran geçen yıl yüzde 1,5’e geriledi.
TÜİK’e göre, 1-9 çalışanı bulunan firmalar 2018 yılında toplam ithalatın yüzde 8,6’sını gerçekleştirirken, 2023 yılında bu oran yüzde 12,9’a yükseldi. 250’den fazla çalışanı bulunan işletmeler ise 2018 yılında toplam ithalatın yüzde 64’üne imza atarken, geçen yıl bu oran yüzde 55,5’e indi.
DIŞ TİCARETTE SANAYİNİN PAYI GERİLİYOR
Türkiye’nin dış ticaretinde amiral gemisi hala sanayi sektörü, ancak burada da oranlar aşağıya geliyor. 2018 yılında girişimin ana faaliyetine göre ihracatın yüzde 57,5’ini sanayi firmaları yaparken, bu oran 2023 yılına gelindiğinde yüzde 56’ya indi. Söz konusu yıllarda ana faaliyeti ticaret olan girişimlerin ihracatı ise yüzde 38,9’dan yüzde 39,4’e çıktı.
İthalatta da sanayi firmalarının payı geriliyor. Özellikle son iki yılda ara malı ithalatındaki gerileme de zaten üretimin yavaşladığına işaret ediyordu. Verilere göre, 2018 yılında girişimin ana faaliyetine göre ithalatın yüzde 56,5’ini sanayi firmaları yaparken, bu oran 2023 yılında 46,8’e düştü. Aynı yıllarda ana faaliyeti ticaret olan girişimlerin ithalatı ise yüzde 31,6’dan yüzde 39,3’e tırmandı.
