Şebnem TURHAN
Son yıllarda geleneksel para politikası dışına sapılmasının yarattığı olumsuz sonuçların arasına merkezi yönetim borç stoku da eklendi. Temmuz 2018’de 1 trilyon lira seviyesinde olan merkezi yönetim dış borç stoku bu yıl temmuz itibariyle 5.8 trilyon liraya yükselerek neredeyse 6’ya katlandı. Aynı dönemde kurlarındaki keskin yükselişin de etkisiyle döviz cinsi borç stoku ise 9 kat artış gösterdi.
Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre Temmuz 2023 sonu itibariyle Türkiye’nin merkezi yönetim borç stoku 5 trilyon 823 milyar TL oldu. Borç stokunun 1 trilyon 917,4 milyar TL tutarındaki kısmı Türk Lirası cinsi, 3 trilyon 905,5 milyar TL tutarındaki kısmı döviz cinsi borçlardan oluştu. TL cinsi borç stokunun 1 trilyon 80 milyar lirası sabit faizli olurken, 423.8 milyar lirası değişken faizli, 413.4 milyar lirası ise TÜFE’ye endeksli. Döviz cinsi borç stokunun yapısına bakıldığında ise 3 trilyon 143 milyar lirasının sabit faizli, 761.8 milyar lirasının ise değişken faizli olduğu görülüyor. Toplam borç stokunda da 4.22 trilyon liralık kısım sabit faizli olurken, 1.18 trilyon lirası değişken, 413.4 milyar lirası da TÜFE’ye endeksli oluştu.
Döviz borcu oranı 20 yılın zirvesinde
Merkezi yönetim borç stokunda artış son iki ayda hızlandı ve rekor seviyeler yakalandı. Ekonomist Uğur Gürses, merkezi yönetim borç stokunda zirve seviyelerin görülmesinin iki nedeni olduğuna dikkat çekerek, şöyle konuştu: “Temmuz 2018’de merkezi yönetimin döviz cinsi borç stokunun toplam stoka oranı yüzde 43,5 seviyesinde iken Temmuz 2023’e geldiğimizde oran yüzde 67,1’e çıkmış. Haziran 2023’te de oran yüzde 67,15 seviyesini gördü. Bu oranlar 20 yılın rekor seviyelerine işaret ediyor. Döviz cinsi borcun toplam borç stokundaki oranı rekor seviyede çünkü son bir iki aydır kur patlaması yaşıyoruz ancak zaten son yıllarda da kurlarda çok hızlı bir yükseliş gördük. Bu nedenle borç stokunun artmasının en belirgin unsuru kurun patlaması. İkincisi 2018 yılında başkanlık rejimine geçilmesinin ardından devasa bir döviz borçlanması yapıldı. Ki bu döviz borçlanma dış borç servisinin getirdiği ihtiyacın da ötesine çıktı. Şu anda Temmuz 2023 itibariyle döviz cinsi borç 145 milyar dolar, 2018 Temmuz’da ise 89.9 milyar dolar seviyesindeydi. Görüyoruz ki 56 milyar dolarlık artış var.”
Gürses, kur hiç artmasa bile merkezi yönetim dış borç stokunun ciddi şekilde artacağına işaret ederek, son değer kaybı olmasa bile borçtaki artışın önemli sebebi aşırı döviz borçlanması yapılmış olması olduğunu dile getirdi. Gürses, neden böyle bir yola sapıldığını ise şöyle açıkladı: “Neden böyle olduğunun en önemli sebebi TL faizlerini düşürme çabası. Birincisi döviz borçlanarak, TL faizleri düşürürüz düşüncesi oldu. İkincisi faizleri yapay olarak düşürüp daha az TL faiz öderiz düşüncesi vardı. Bu ikisi birden kurları patlattı.” Son bir yılda bankacılık sektörüne getirilen regülasyonlarla sabit faizli menkul kıymet alım zorunluluğunun iç borç ödemelerinde Hazine’nin ödeyeceği faizi düşürdüğünü söyleyen Ekonomist Gürses, “Faizi düşürmüş oldu ama patlayan kur ile devasa bir kur farkı ortaya çıktı.
Devasa bir kur farkı ortaya çıktı
Döviz stok borcu bugün 3.9 trilyon TL, 2018 Temmuz’unda 439 milyar lira idi. Bu bizi düşük faiz politikalarının getirdiği yer. Düşünün sadece KKM’nin 500-600 milyar yükünden bahsediliyor bu yıla ait. Devasa bir yıkım. Aslında kur, faiz politikalarına, borçlanma politikalarına baktığımız zaman sadece enflasyon, barınma krizi, otomotiv, konut piyasasında yarattıklarının ötesinde borç yükünün artışı da var” dedi. Borç stokunun artışının yükünün de vergi ödeyen vatandaşlara olacağını vurgulayan Gürses, “Sonuçta bu borcu Hazine geri ödeyecek. Geri ödeyenler ise vergi ödeyenler yani biz olacağız” diye konuştu.
2 ayda borç stoku artışı 1.1 trilyon lira oldu
Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre 7 ayda merkezi yönetim borç stoku 1 trilyon 787 milyar 527 milyon lira artış gösterdi. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ardından kurlardaki hızlı hareket borç stokunun da haziran ve temmuz aylarında çok hızlı artması sonucunu doğurdu. Mayısta toplam borç stoku 4.7 trilyon lira seviyesindeyken, temmuzda 5.8 trilyon liraya fırladı. Sadece 2 ayda 1.1 trilyon liralık artış oldu. Bunun da en büyük nedeni döviz cinsi borçların TL karşılığının döviz kurlarındaki hızlı hareket nedeniyle hızla yükselmesi oldu. Kur artışı nedeniyle Hazine’nin döviz cinsi borçlar için ödeyeceği kur farkı yükseldi. Bakanlığın verilerine göre geçen yıl sonunda döviz cinsi stok borçların TL karşılığı 2.6 trilyon lira iken Temmuz 2023’te 3.9 trilyon liraya yükseldi ve 1.26 trilyon liralık artış yaşandı. Mayısta ise 2.9 trilyon lira seviyesinde bulunuyordu döviz cinsi borcun stok büyüklüğü. Yine iki ayda döviz cinsi borcun TL karşılığında yaklaşık 1 trilyon liralık artış oldu. 2 ayda 1.1 trilyon lira artan toplam borç stokunun 1 trilyon lirası zaten döviz cinsi borçların kur farkı nedeniyle TL karşılığındaki yüksek artıştan kaynaklandı.
