MEHMET KAYA/ANKARA
Türkiye’nin son dönemde yaratıcı endüstrilerde özellikle TV yapımları temelli ihracatında net resmi istatistikler üretilmese de ödemeler dengesi içindeki bu alanları kapsayan verilerde düşüş eğilimi gözleniyor. Kültürel hizmetler vb. kalemleri kapsayan sınıflamada 2023 Ocak-Kasım döneminde 330 milyon dolar olan gelir, 2024 aynı dönemde 289 milyon dolara düştü.
Bu kalemde gider daha hızlı arttığı için aynı dönemlerin kıyaslamasıyla açık 109 milyon dolardan, 257 milyon dolara yükseldi. Ödemeler dengesi içinde patent kullanımı, film dağıtım vb. unsurları kapsayan kalemlerde, yaratıcı endüstriler ile ilişkisi olmayan unsurlar da bulunuyor.
Buna karşılık, genellikle kalemler mimarlık, mühendislik, lisanslı yazılım kullanma gibi endüstri dışı olsa da entelektüel kapasiteyle ilişkili bulunuyor. Diğer iş hizmetleri kalemi hukuki danışmanlık ya da muhasebe hizmetini kapsasa da reklam üretimi de bu kalemin içinde bulunuyor.
Bu bağlamda entelektüel kapasiteyle verilen hizmetlerin toplamı olarak bakıldığında, 2023’te toplamda 4.8 milyar dolarlık açık verilmesine karşılık, 2024 aynı dönemde açık 5.2 milyar dolara yükseldi. Giderlerde en hızlı artış telekomünikasyon ve bilgi işlem cihazlarıyla sunulan hizmetlerden kaynaklandı.
Öte yandan gelir-gider farkı açısından da film dağıtımı vb. işleri de kapsayan fikri mülkiyet hakları kullanım ücretlerinde gözlendi. Bu kalemde gelir düşüşü olurken 3 milyar doların üzerindeki gider kaleminde yüzde 19.7’lik bir artışın olması dikkati çekti.
2013 sonrası verilerdeki değişim
Ödemeler dengesinde, hem hesaplama yöntemlerinde iyileştirme ve sınıflama hem de veri kalitesinin artmasıyla IMF 6. El Kitabı uygulamasına 2014 yılından itibaren başladı. Entelektüel faaliyetler kaynaklı verilerde de 2013 itibariyle verilerde büyük oranda değişim gözlendi. Bu nedenle 2013 yılı baz alındığında, aralarında mimarlık, mühendislik, uluslararası çağrı merkezi gibi hizmetlerin de olduğu geniş bir alanı kapsayan ama ağırlığı yaratıcı endüstrileri içeren verilerin toplamında değişim gözleniyor.
Ödemeler dengesi modeline göre, tüm bu sektörlerin toplamında 1 milyar 976 milyon dolar açık verilirken, gelir artışlarına rağmen yıllık açık düzenli olarak yükseldi ve yıl 5 milyar doları aştı. 2022’deki en yüksek seviye olan 5 milyar 984 milyon dolarlık açığın ardından, 2023’te 5 milyar 546; 2024 Ocak-Kasım döneminde de 5.2 milyar dolar açık oluştu. Öte yandan bir başka kırılma yılı ise 2023 olarak dikkat çekti.
Bu yılda, sayılan bütün kalemlerdeki gelir ve gider önceki yılların çok üzerinde bir artış göstermesi dikkat çekti. Bunda da hesaplamalardaki iyileştirmelerin rol oynadığı belirtiliyor. Yine de entelektüel faaliyet olan bütün kalemlerde Türkiye’nin yüksek miktarda açık vermesi, özellikle yaratıcı endüstrilerde uzunca bir süredir sözü edilen dizi ve film kaynaklı kültürel hizmetler gelirlerinde hem hesaplamaların iyileştirilmesi, hem de etkili bir sektör yönetiminin gerekliliğini ortaya koyuyor.
