KÖİ (Kamu Özel İşbirliği) Araştırma Merkezi Başkanı, İstanbul PPPCoE ve DEİK PPP Komite Başkanı, Bahçeşehir Üniversitesi Öğretim Görevlisi Eyüp Vural Aydın, bugün başlayan “İstanbul PPP Week”i anlatırken söze dünyadaki projelerden girdi:
- Geçen yıl gelişmekte olan ülkeler 70 milyar dolarlık PPP (Public Private Partnership) projesi hayata geçirdi. ABD’deki rakam da 70 milyar doları buldu. Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde 11-12 milyar dolarlık PPP projesi hayata geçirildi.
Türkiye’nin KÖİ projelerinin sayısını ve yatırım büyüklüğünü Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı verilerini baz alarak anımsattı:
- 1986-2021 yılları arasında Türkiye’de toplam 261 KÖİ projesi 88.5 milyar dolarlık yatırımla hayata geçirilmiş oldu.
2021-2023 dönemi için PPP’de öne çıkan iki ülkeye işaret etti:
- 2021-2022 döneminde en çok PPP modeline dayalı proje Brezilya’da hayata geçti. 2021-2023 dönemi olarak bakıldığında da PPP projelerinin büyüklüğü açısından Özbekistan öne çıkıyor.
Dünya Bankası’nın KÖİ tanımı üzerinde durdu:
- KÖİ, kamu ve özel sektör arasında kamu hizmeti sunmak ya da bir kamu varlığı inşa etmek amacıyla, özel sektörün önemli sayıda riski ve yönetim sorumluluğunu üstlendiği, ödemelerin performansa dayalı yapıldığı uzun dönemli sözleşmeler bütünüdür.
KÖİ modelinin tarihçesinin yüzyıllar öncesine dayandığının altını çizdi:
- Roma İmparatorluğu’nda posta servisi, istasyon kurulumları, yolların bakımı, işletilmesi ve limanların yapımında lejyonlar ile işbirliği sıkça görülür. 16. ve 17. yüzyılda başta İngiltere ve Fransa, birçok ülkede kanal inşaatı, yol yapımı, atık toplama gibi alanlarda devreye girdi.
Yakın döneme döndü:
- Asıl altın çağı ise İngiltere’de 1997-2007 yılları arasında Tony Blair tarafından geliştirilen Proje Finansman Girişimi (PFI) felsefesi sayesinde oldu.
Dünyadan şu veriyi aktardı:
- 1991-2015 yılları arasında KÖİ proje yatırımları 121 ülkede 5 bine yakın projeyle 1.5 trilyon dolara ulaştı.
Türkiye’de KÖİ uygulamalarının Osmanlı dönemine uzandığını anlattı:
- 1874 yılında hizmete açılan Galata-Beyoğlu Tüneli, dünyanın ikinci en eski yeraltı taşıma ünitesi olarak “Yap-İşlet-Devret” modeli ile 42 yıl işletmeyi içerecek şekilde inşa edilmişti.
Avrupa Yatırım Bankası’nın öngörüsüne değindi:
- Avrupa Yatırım Bankası, küresel altyapı yatırım ihtiyaçlarının 2015-2030 yılları arasında kürsel GSYH’nin yüzde 4 ila 10’una ulaşacağını tahmin ediyor. Bu ihtiyaçların yüzde 50’sinden fazlasını sadece ulaştırma altyapısı için gereken yatırımları oluşturuyor.
Bir başka öngörünün altını çizdi:
- Dünya genelinde enerji sistemleri, akıllı şehirlerin inşası, ulaştırma ve su ile ilgili alanlarda altyapı yatırım ihtiyacının 2040 yılına kadar 94 trilyon dolara ulaşacağı düşünülüyor.
Ardından tezini ortaya koydu:
- Kamu kurumlarının bu ihtiyaçlara yanıt vermesi hem finansal hem de teknolojik açıdan mümkün değil. KÖİ modeli sayesinde altyapı yatırımlarına olanak sağlanırken, kamu kendi bütçesini vatandaşların sosyal ihtiyaçlarına aktarabilir.
Bu noktada Haziran 2022’de yapılan bir düzenlemeyle yerel yönetimlere de yatırımlarında, hizmetlerinde KÖİ modelini devreye almalarının önünün açıldığını kaydetti:
- Belediyeler İller Bankası’dan aktarılan kaynağın yüzde 10’una kadar bir düzeyde yatırımcıya garanti vererek KÖİ modeliyle proje yaptırabilecek. Atık sudan güneş enerjisine, akıllı şehirleşmeye kadar farklı alanlarda KÖİ modeli uygulanabilir.
Yerel yönetimlerin metro yatırımlarında KÖİ modelini devreye alıp alamayacaklarını sordum, şu yanıtı verdi:
- Metro yatırımlarında KÖİ modeli işlemez. Çünkü, şehiriçi toplu ulaşımda ücretler yatırım bedellerini ödeme temposunu sağlayacak kadar yüksek tutulamaz. Yani, 15 yıllık süreçte metro yatırımının bedelinin geri dönüşü mümkün olmaz.
Türkiye’de KÖİ ihalelerinde vadelerin uzamasının finansmana bağlı olduğunu vurguladı:
- KÖİ projeleri için alınan kredilerin vadeleri 15 yılı pek aşamıyor. Finansman vadesi uzayabilse, o zaman ihalelerdeki süre de uzayabilir.
İngiltere’yi örnek gösterdi:
- İngiltere’de KÖİ ihalelerinin vadesi 50 yıl olunca Hazine’nin yatırımcıya garanti vermesine gerek kalmıyor.
Türkiye’de de günün birinde ihale süreleri 50 yıla çıkıp, KÖİ projelerinde Hazine garantisi verilmemesi, hizmet ücretlerinin makul tutulması söz konusu olabilir mi?
