En iyi buluşlar ve inovasyonlar

Prof. Dr. FEVZİ YILMAZ - Sakarya Üniversitesi Öğretim Üyesi

Yirmi yılı aşkın süredir Time dergisi bilim ve teknolojide çığır açan buluşları, dünyamızı biçimlendiren ürünleri ve yeni iş modelleri içeren girişimleri vermektedir. Dergide, günlük hayatı daha akıllı, daha eğlenceli ve daha sürdürülebilir kılan buluşlar ve yazılımlar da yer bulmaktadır. Derginin editörleri her yıl dünyanın en etkileyici buluşlarını ve yeniliklerini bir araya getiriyor, icatçı şirketleri, ürünleri ve servisleri 30 ayrı alt grup halinde listeliyor. Bu listede verilen ürün ve girişimlerin ortak özelliği, geçen asrın simgesi olan devasa fabrika ve tonaj ağırlıklı çıktı tanımlarının artık yapılmadığıdır. Kasım 2024 listesinde yer alan 200 en iyinin ortak özelliği, ürün ise ağırlığın ve fiyatın düşük olması, yazılım ise fonksiyonun üstün ve çok yönlü olmasıdır. 2025 en iyi 200 için müracaatlar alınmaya başlanmıştır. TIME web portalında verilen müracaat formunun önerilen karakter sayısı uzunluğunda bilgi ile cevaplanması istenmektedir. Bir kısım sorular evet-hayır şeklindedir. Önce buluşun, yeniliğin  veya girişimin ne olduğu ve ne işe yaradığı sorulmakta ardından çözmeye çalıştığı sorunun açıklanması istenmektedir. En önemli diğer soru maliyettir (örneğin, birim başına 100 $, ürün paketi başına 100 $, vb. gibi). Diğer önemli sorular: Buluş ne zaman kamuoyuna duyuruldu (veya duyurulacak)? Bu buluş neden çığır açıcıdır? Bu buluşu öncekilerden ve kendi kategorisindeki diğer buluşlardan ayıran özellikler nelerdir? Editörler grubu müracaatları inceledikten ve tartıştıktan sonra listeler hazırlanmakta ve dergide paylaşılmaktadır. 2024 listesinde bir Türk girişimcinin (Kadir Köymen) Tüketici Elektroniği kategorisindeki ürününün (kendini dengeleyen üç ayaklı aygıt) yer alması memnuniyet vericidir. Bu Edelkon Tripod X, bilinen ürünün geliştirilmesi formatındadır. Burada, girişim şirketi inovasyon ile beslenmektedir. Buluşlar gurubu ise özgün şeyi (ürün, makine, sistem, cihaz, hizmet) yenilik, buluş basamağı ve sanayide/toplumda karşılık bulması boyutunu da içerir. Bu makalede, 2024 yılı 200 en iyinin seçilen örnekleri kategorileri de verilerek tartışılacaktır.

Kategoriler:

Tüketici Elektroniği, Güzellik, Uygulamalar & Yazılım, Eğlence & Oyun, Evde Sağlık, Tasarım, Sosyal Eşya, Yiyecek & İçecek, Ev İçi, Deneysel, Erişilebilirlik, Yapay Zeka, Tıbbi Bakım, Fitnes, Dış Mekan, Ebeveynlik, Robotik, Bağlantı & İletişim, Eğitim, Sürdürülebilirlik, Yeşil Enerji, Oyuncak & Oyun, Otomotiv, Gizlilik & Güvenlik, Üretim & Malzeme, Havacılık, Moda, Tarım, Özel Konular, Proje Kredileri

Örnekler:

1. Bağlantıyı Kesmenin Bir Yolu: Yondr (Sosyal Eşya, girişim). ABD devlet okullarının %76’sında, cep telefonları eğitim hizmeti alınmadığında kullanıma kapatılmaktadır. Yondr Kılıfı manyetik bir korunak olup 27 ülkedeki milyonlarca öğrenci tarafından okul saatlerinde kullanılmaktadır. Konser, tiyatro, mahkeme ve sinemada da telefon kılıfın içine konur ve bu yolla haberleşmeye kapatılır. Kılıfın fiatı 30$ mertebesindedir(p:48).
2. Mavi Yakalı Robot: Agility Robotics Digit (Robotik, girişim). İmalat sanayiinde ve lojistikte eleman bulma zorlaşmaktadır. ABD’de 1 milyon işe, uygun eleman bulunamamaktadır. Agility Robotics CEO’su Peggy Cohnson, başta taşıma (kaldırma ve indirme) işlerinde ve ürünleri organize etmede robot kullanımını başlatmıştır (Amazon Şirketi). Bir robot ödentisi 30$/saat mertebesindedir (p:48).
3. Evrenin 3D Haritası (Havacılık, buluş). Evrende 2023 yılında 2 milyon mertebesinde galaksi var denmişti. Yeni icat DESI (dark energy spectroscopic instrument) ile 3D görüntü haritaları elde edilmiştir. Bu 3D harita, Nisan 2024’te galaksi sayısını 6 milyon olarak vermiştir. Kit Peak/Arizona US Enerji Departmanı Çalışmaları görünemeyen bir gücün evrende genişlemeyi arttırdığına karar vermişlerdir (p:49).
4. Plastiksiz Eczane (Sürdürülebilirlik, inovasyon). Küresel ilaç paketleme ve ambalajlama maliyeti 2023 için 105 milyar $ olmuştur. Geri dönüştürülemez küçük plastik ilaç şişeleri çöp alanlarına gitmektedir. 194 milyar / yıl plastik ilaç şişesinin % 97’si geri dönüşüme sokulamaz. Cabinet Health Şirketi plastik yerine cam ve kompost edilebilir malzeme önermektedir (p:49).
5. Huzur veren cep cihazı (Tüketici elektroniği, inovasyon). Modern akıllı telefonlar dikkat emicidir. Çin merkezli Boox Palma akıllı telefon boyutunda e-okuyuculu telefon üretmiştir. Telefon, wi-fi bağlantısı olan arama (hücresel bağlantı yok), mesaj, alarm, müzik, fatura ödeme ve yön bulma kabiliyetleri ile donatılmıştır. Telefon dijital detoks görevi yapmaktadır, tersine inovasyon denen yeni bir yaşam tarzı ve felsefe önermektedir. Ekran yavaş (eğlence uygulamaları düşük fonksiyonlu) ve az şey yapma esaslıdır. İnsana iç huzur ve barış katar (p:52).
6. Işıldayan bitki (Dış mekan, buluş). Yeşil bitki gündüz insanlara neşe verir, umut verir. Genetik mühendisliği uygulaması gece de bitkilere ışıltılı ve yumuşak parlak rengiyle canlılık katar (Ay ışığı altında bulunma duygusu gibi). Bu özellik DNA kesme ve kaynak teknolojisi ile sağlanır (p:53).
7. Makine Masajı (Evde sağlık, inovasyon). Aescape robot masajcı tam otomatik robot kolları ile komple vücut taramalı ve makine öğrenmeli donanımı sayesinde her hastaya kişiye özel uygulama yapar. Dokunmatik ekranla hasta iki robot kolunu yönetir, müzik ve ışıkla destekli yük kontrolu yapılır. Geleneksel masajdan daha verimlidir. Masajda AI kullanımı maliyeti de düşürmüştür (60$/30 dakika) (p:57).
8. Yuvarlanan robot (Eğitim, inovasyon). Basketbol topu büyüklüğündeki program yüklü hareketli sistem 8-13 yaş gurubunun STEM eğitimine yardım edecektir. PoliKarbonat küre büyük ölçüde kodlama ve tasarımda kullanılabilecektir. 650 görsel ve muhtelif animasyonlar (yaşam, tarih, samanyolu) yüklenebilecektir (p:60).
9. Çocukları destekleme (Sosyal eşya, inovasyon). Kargaşalar dünyada 47 milyonu aşkın çocuğun yer değiştirmesine sebep olmaktadır. Dünya genelinde 10 çocuktan 6’sı 10 uncu yaştan önce tam olarak okuyamaz. UNICEF ücretsiz kit, bilgi ve uygulama desteği vererek çocuk lens programı başlatmıştır (p:66).
10. Büyükbaş hayvan ahır ayakizini azaltma (Sürdürülebilirlik, buluş). Büyükbaş hayvanlar atmosfer sera gazı salınım sebeplerinden biridir. DSM/Hollanda şirketi hayvan besinine müdahele ederek salınımı düşürmüştür. Sığırda %45 azaltma nasıl başarılmıştır? Bovaer ticari adlı yem ilavesi bunu sağlamıştır ve FDA onayı da almıştır. Bu katkı özellikle metan gazı oluşumunu azaltır. İskoçya’da 5 milyon sığır bovaerli yem ile beslenir (p:66).

Referans: Best Inventions 2024, TIME Nov.11, 2024 p:48-66.