HÜSEYİN GÖKÇE / ANKARA
Vergi gelirlerini artırmak amacıyla yapay zeka dahil denetimleri agresif şekilde artıran Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın bu çalışmalarının somut sonucu yıl sonuna doğru gözlenecek. Ancak bilgisayar ve bankalar üzerinden yapılan denetimlerin yanı sıra sahada fiziki denetim yapan gelir uzmanlarına yönelik saldırılar da tırmanıyor. Aslında fiili denetimler üç yıldır yapılmakla birlikte, bu yıl Şubat ayında hasılat denetimi amacıyla sahaya çıkan personel sayısı artırıldı. Defterdarlıklarda gelir uzmanları dışındaki diğer personel de denetime başladı. Sayıda yaşanan artışla birlikte denetime giden gelir uzmanlarına yönelik saldırılarda da gözle görülür artış yaşanıyor.
Ayda en az üç denetim
Geçtiğimiz yıl yapılan kanun değişikliği ile somut olarak mevzuata giren hasılat denetimi kapsamında gelir uzmanları izledikleri işletmelere ayda üç kez olmak üzere 1 yılda 36 kez uğrayıp günlük hasılatlardan yola çıkarak ortalama hasılat tespiti yapıyor. Tespit edilen hasılat ile beyan arasındaki fark yüzde 20 ve üzerinde olan mükellefler ise izaha davet ediliyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı, denetim sayısını artırmak için gelir uzmanlarını sahaya tek başına gönderiyor. Bu durum uzmanların güvenliğini de ciddi ölçüde riske sokuyor. Nitekim Şırnak’ta bir lokanta sahibi denetlemeye gelen gelir uzmanına kesici aletle saldırdı. Yaralı memuru Şırnak Valisi Birol Ekici hastanede ziyaret ederken, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de sosyal medya hesabından üzüntülerini dile getirdi. Konya’da da uzmana şiddet uygulandı ancak uzman şikayetçi olmadı.
Uzmanlar başka kamu kurumuna geçmek istiyor
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nda doğrudan sahada çalışan uzmanların iş yükünün fazla olması, buna karşılık elde ettikleri gelirin düşük olması başka kamu kurumlarına geçiş taleplerini de artırdı. Hatta Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın personel sayısı, 2018 yılındaki seviyesini ancak 2024’te yakalayabildi. 2018’de 24 bin 322 olan personel sayısı, 2022 yılında 22 bin 176’ya kadar gerilerken, ancak geride bıraktığımız 2024’te 24 bin 70’e çıktı. Ancak Bakanlık personel sayısı ile Gelir İdaresi Başkanlığı personel sayıları ayrı ayrı değerlendiriliyor. Sahada çalışan gelir uzmanlarının öncelikli talepleri, yaptıkları çalışmaların karşılığını alabilmek. Denetimlerin yoğunlaştığı andan itibaren gelir uzmanları Cumartesi günleri dahil haftada 6 gün sahaya çıkıyorlar. Yapılan düzenlemeyle bu kişilere verilebilecek aylık mesai ücreti 8 bin 100 lira ile sınırlandırılmış durumda. Uzmanlar bu tutarın ulaşım ve yemek ihtiyaçlarını bile karşılamamasından yakınıyor ve günün koşullarına uygun, gerçekçi bir mesai talep ediyorlar.
“Adımızı vergi dairesine verseler ne olacak?”
Personelin denetime tek başına gönderilmesi ise ciddi tedirginlik yaratıyor. Özellikle son 3 yıldır yapılan denetimlerde çok sayıda saldırı oldu. Hatta İstanbul’da bir gelir uzmanı vergi dairesinin (defterdarlık) önünde saldırıya uğradı ve gelecekte tekrar saldırıya maruz kalmamak için tayin istedi. Uzmanlar denetime tek gidilmesinden tedirgin olurken, “Bize bir şey olduktan sonra adımızı vergi dairesine verseler ne olacak?” şeklinde yakınıyorlar.
Kaydı olmayan işyerleri de denetleniyor
Maliye Bakanlığı’nın saha denetimleri hasılat tespitiyle de sınırlı değil. Defterdarlıklarda görev yapan uzmanların tamamı sahaya çıktı. Hatta asli görevi denetim olmayanlar da sahada görev yapmaya başladılar. Bir kısmı hasılat tespiti için kasaya otururken, bir kısmı da kayıt dışılık tespiti yapıyor. Mükellef kaydı olmadan çalışan işyerleri için kayıt açılıyor ve geriye dönük KDV tahakkuk ettiriliyor. Kaynaklar, denetimlerde kentin en işlek merkezlerinde bile Maliye’ye kaydı olmayan işyerlerinin tespit edildiğini dikkat çekiyorlar.
“Personel eksikliği güvenlik sorunu ortaya çıkarıyor”
Ağırlığını gelir uzmanlarının oluşturduğu Kariyer Büro Sendikası’nın Genel Başkanı Tolga Akgül, EKONOMİ’ye yaptığı açıklamada personelde yaşanan motivasyon çöküşünün temel nedeninin memurların uzmanlaştırılması, gelir uzmanlarının ise memurlaştırılması olduğunu bildirdi. Gelir uzmanlığının tercih edilen bir meslek olmaktan çıktığını belirten Akgül, uzmanların yarısının mesleği bıraktığını kalanların da farklı kurumlara geçiş çabasında olduğunu söyledi.
Kariyer meslekler arasında KHK ile oluşturulan ayrışma giderilmeden gelir uzmanlarının motivasyonunun sağlanamayacağını belirten Akgül, son 10 yılda gelir uzman yardımcısı sayısının 20 binden 28 bine çıktığını, memur sayısının ise 17 binden 6 bine düştüğünü kaydetti.
Son açılan gelir uzmanlığı sınavına yeterli başvurunun gelmediğini bildiren Akgül, personel eksikliğinin denetimlerde güvenlik sorunu ortaya çıkardığını ifade etti.
“Denetimler ön hazırlık yapılmadan başlandı”
Hasılat düzenlemesine ilişkin çıkarılan yasal düzenlemenin ardından hiçbir ön hazırlık yapılmadan yoğun denetim faaliyetinin başladığını savunan Tolga Akgül, vergi dairelerindeki personelin de denetim müdürlüklerinde görevlendirilerek denetimlere başlandığını anlattı. Böylece günlük rutin işlerin de aksadığını söyleyen Akgül, bu süreçte personel ile mükellefi n sürekli karşı karşıya geldiğini belirtti.
Vergi Usul Kanunu’nun 127’nci maddesi uyarınca yoklama ve denetimde görevli memurların güvenliğine ilişkin esasların belirlenmesi gerekmesine rağmen bugüne kadar düzenleme yapılmadığını vurgulayan Akgül, mesai saatlerinin dışında çalışılan dönemler için ödenecek rakamın 8 bin 100 lira olduğunu bildirdi. Bunun fazla çalışmanın karşılığı olmadığını söyleyen Akgül, “Kariyer Büro Sendikası olarak bizler bu düzenlemenin acilen revize edilerek, fiili olarak daire dışında yapılan her bir saat fazla mesai için 400 gösterge rakamı üzerinden, daire içinde yapılan her bir saat fazla mesai için 200 gösterge üzerinden fazla mesai ödenmesi gerektiğini söylüyoruz” dedi.
