İBRAHİM EKİNCİ
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın toplulaştırdığı “üretim” verileri, ekonomide belirgin bir yavaşlama tablosu veriyor. 2024’ün son aylarına ilişkin veriler, son 29 – 30 – 31 ayın ortalamaları ile kıyaslandığında, ayrıca son ayların trend ifadesine bakıldığında 15 göstergenin çoğu aşağı yönlü duruyor.
Yüzde 5,3 büyümenin elde edildiği 1, çeyrekte sanayi üretimi ocaktan – marta, sırasıyla yüzde 1.3, 11.1 ve 4.6 büyümüştü. Yüzde 2,5 büyümenin elde edildiği ikinci çeyreğin iki ayında daralmış, sadece mayısta %0,1 büyüme olmuştu. Bu yılın üçüncü çeyreğine ise -%3,9 daralma ile başladı. Verisi bulunan son 4 ayın üçünde daralma var. Dahası son iki aydaki daralma derin.
İmalat sanayi üretiminde 1. Çeyreğin üç ayında da büyüme rakamları gelmişti. İkinci çeyreğin bütün aylarında daralma verisi geldi. Haziranda daralma %7,2’ydi. Üçüncü çeyreğin ilk ayında da %5,1 gibi yüksek daralma gösteren veri geldi.
Ara malı üretiminde şubatta başlayan yavaşlama haziran ve temmuz aylarında derin daralmaya dönüştü. Yatırım malı üretiminde de benzer bir tablo izlendi. İlk çeyrekte yüksek büyümeler vardı. İkinci çeyrekte tablo değişti. Nisandan itibaren % 5,9 – 3,5 -5,9 daralma geldi. Üçüncü çeyreğin ilk ayı temmuzda da %8,1 gibi derin daralma gösteren veri geldi.
Dayanıklı tüketim malı üretiminde ilk 5 ayda büyümeler vardı. Haziran ve temmuzda sırasıyla %9,5 ve 3,9 daralmalar oldu. Dayanıksız tüketim malı üretiminde yılın ilk iki ayında büyüme vardı. Marttan itibaren her ay daralma verisi geldi. Son iki ayda %9,1 ve 4,5 gibi derin daralmalar oldu.
Mal üretimi alanında otomotiv üretimi derin daralma yansıtıyor. Bu sektörde 8 ayın verisi geldi. Şubat ayı hariç diğer bütün aylarda derin daralma oldu. Ağustos itibariyle daralma yüzde 27,1 gibi yüksek seviyede idi. Trend daralmanın derinleştiğini gösteriyor. Beyaz eşyada seyir istikrar yansıtmıyor ancak sektörde üretim durumunun iyi seyrettiği görülüyor. Son 29 ayın ortalaması -%0,7’ydi. Oysaki sektör bu yıl bu yılın bazı aylarında yüksek büyümeler gösterdi. Temmuz ayı itibariyle üretim büyümesi %14,7 oldu.
Mal üretimi alanında sadece madencilik sektörü genel trendden ayrılmış gözüküyor. Bu yılın başından beri her ay büyüme verisi geldi. Üçüncü çeyreğe de %3,3 aylık büyüme ile başladı. Madencilik sektörü bu yıl parlak bir döneme girmiş gözüküyor. Son 29 ayın ortalamasında yüzde 2 daralma gözüküyor. Oysa bu yılın başından bu yana yüksek büyümelerle devam ediyor. Ancak son ayların trendi madencilikte de yavaşlama gösteriyor. İkinci çeyrek büyümeleri, birinci çeyreğe göre düşük. Üçüncü çeyreğin ilk ayı temmuzda da %3,3 gibi görece düşük bir büyüme verisi geldi.
Enerji ve elektrik üretimi trendden tamamen ayrılıyor. Enerji üretimi ilk iki çeyrekte yüksek büyümeler gerçekleştirdi. Üçüncü çeyreğe de %8,2 gibi yüksek bir büyüme ile başladı. Elektrik üretimi de ilk iki çeyrekte ( bazı aylar oldukça yüksek) büyümeler ile geldi. Üçüncü çeyreğin ilk ayındaki büyüme de %10,5 gibi yüksek geldi. Ancak ağustosta büyüme %3,1’e geriledi.
Endeksler ılımlı yavaşlama yansıtıyor
Toplam sanayi ciro endeksi, bu yıl sadece birinci çeyreğin iki ayında 29 ayın ortalamasının (%70,7) üzerinde geldi. Bu yılın verisi belli 7 ayının 5’inde altında kaldı. Mayıs, haziran ve temmuz verisi trend olarak düşüş gösteriyor. İmalat sanayi ciro endeksinde de durum paralel. Her iki endeksteki düşüşün sanayi ve imalat sanayi üretimindeki yavaşlama – daralma ile ilişkisi olduğu gibi enflasyon düşüşü ile de ilgisi var.
İmalat sanayi kapasite kullanım oranında (KKO) son 31 ayın ortalaması %74. Bu yılın bütün aylarında bu ortalamanın üzerinde veriler geldi. Ancak son aylarda (temmuz, ağustos ve eylül) gelen KKO verisi, önceki aylara kıyasla 1 – 2 puanlık gerileme yansıtıyor.
PMI verisinde son 30 ayın ortalaması 47,2. KKO da olduğu gibi PMI verisinde de bu yılın bütün aylarında ortalamanın üzerinde değerler elde edildi. Ancak son üç ay rakamları, önceki ayların yaklaşık 1 puan altında geldi.
